KURİKULUM

Kurikulum testlər

1. Təlim standartlarına uyğunluq, mubahisəli faktların olmaması, faktların dəqiqliyi, orfoqrafik, durğu işarələri və qrammatik qaydaların gözlənilməsi dərsliyə verilən hansı tələbin xüsusiyyətləridir?
(a) duzgunluk       b) əyanilik      c) tamlıq    d) ardıcıllıq

2. Nəzəri materiallar, praktik materiallar, təsviri materiallar və qiymətləndirmə materialarının olması dərsliyə verilən hansı tələbi xarakterizə edən xüsusiyyətlərdir?
a) duzgunluk     b) muasirlik     (c) tamlıq    d) uyğunluq

3. Havard Qardner nəzəriyyəsinə gorə dərketmənin necə usulu var?
a) 2      (b) 8      c)5     d) 3

4. Muəllim şagirdlərə “Mənim ailəm” movzusunda şifahi mətn qurmağı tapşırdı. Hansı dərketmə üsuluna aid olan şagird bu tapşırığın icrasında daha uğurlu nəticə göstərə bilər?
(a) lingvistik dərketmə      b) vizual/məkan        c) naturalistik/təbiət

5. Təklikdə oyrənmək vərdişləri numayiş etdirir, qarşısındakl insanın kim olduğunu, nə edə biləcəyini və nə etmək istədiyini bilir. Qeyd olunanlar hansı dərketmə üsulunu xarakterizə edir?
a) lingvistik dərketmə     (b) fərddaxili     c) fərdlərarası     ç) məntiqi riyazi

6. Uc dost nəyi xoşladıqları haqqında söhbət edir. Anar deyir: “Mən bağda gəzməyi, quşların şən nəğmələrini dinləməyi, heyvanlara qulluq etməyi cox xoşlayıram”. Vusal deyir: “ Mən idmanı çox sevirəm. Məktəbimizdəki idman dərnəyinə yazılmışam”. Elnur isə deyir:”Mən isə internetdə işləməyi çox xoşlayıram. Internet vasitəslə müxtəlif filmlərə baxmaq, maraqlandığın hər şeyin şəklini tapmaq mümkündür”.dostların dərketmə üsullarını müəyyən edin.
(a) Anar- naturalistik, Vusal - bədən/kinestik, Elnur - vizual/məkan
b) Elnur- linqvistik, Anar –emosional, Vusal - vizual/məkan
c) Vusal – psixomotor, Elnur –idraki, Anar – emosional

7. Dərsliklərə verilən tələblər hansılardır?
1. duzgunluk 2. şuurluluq 3. əyanilik 4. ifadəlilik 5.mənbələrin gostərilməsi 6.fəal təlim ucun şəraitin yaradılması
a) 1,3,4, 6      b) 2,3,4,5     (c)1,3,5,6      d)2,3,4,6

8 Multimediya nədir?
(a) səs, şəkil, mətn, animasiya, video kimi iki və daha artıq mediyanın birləşməsi 
b) video kadrlardan istifadə etmək 
c) filmə xususi effektlər əlavə edilməsi: video effektlər və ya hərəkət effektləri

9. Fənn kurikulumunun təlim strategiyaları bölməsi hansı məsələləri əhatə edir?
a) məzmun standartları, təlim usulları və qiymətləndirmə standartları
b) təlimin təşkilinə verilən tələblər, təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması və məktəbdaxili qiymətləndirmə
(c) təlimin forma və usulları, təlimin təşkilinə verilən tələblər və təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması

10. Pedaqoji prosesin tamlığı nədir?
(a)Təlim məqsədləri kompleks (inkişafetdirici, oyrədici, tərbiyəedici) şəkildə həyata kecirilir, real nəticələrlə yekunlaşan muəllim və şagird fəaliyyətini əhatə edir. 
b) Pedaqoji proses munasib maddi-texniki baza əsasında və sağlam mənəvi-psixoloji mühitdə təşkil edilir.
c) Tədris və təlim işi şagirdlərin maraq və tələbatlarının ödənilməsinə, onların istedad və qabiliyyətlərinin, potensial imkanlarının inkişafına yönəldilir.

11 Təlim usullarını seçin:
1.BİBÖ 2.qrup işi 3. karusel 4. kollektivlə iş 5. auksion 6. ziqzaq 
7. cutlərlə iş
a) 1,2, 4, 7      b) 2, 4, 7     (c) 1,3, 5, 6,     d)1, 2, 4,6

12. Təlimin necə forması var?
a) 2        (b)4         c)hər muəllimin oz təlim forması var

13. Təhsil taksonomiyaları hansılardır?
(b) Deklorativ, emosional, idraki
c) Psixomotor, prosedural, koqnitiv 
a) İdraki, emosional, psixomotor
d) idraki, kontekstual, emosional

14. İdraki taksonomiyaları təsnif olunub.
a) E.J Simpson , 1972
b) K.D. Mur, 1972 
(c) Benjamen Blum , 1956
d) D.Krassvod, 1964

15. “Umumi təhsil pilləsinin dovlət standartı və proqramları (kurikulumları)” nə vaxt təsdiq edilmişdir?
a) 30 oktyabr 2006-cı il 
b) 26 aprel 1999-cu il 
(c) 3 iyun 2010-cu il 

16 Biri kurikuluma aid deyil: 
a) Kurikulum təlim proseini əks etdirən sənəddir
b) Kurikulum – təlim prosesi ilə bağlı bütün fəaliyyətləri əks etdirən konseptual sənəddir
(c) Kurikulum nəyin və hansı müddətdə öyrədiləcəyini əks etdirən sənəddir
d) Kurikulum mənşəcə latın sözü olub lüğəti mənası “yol”, “istiqamət” deməkdir. 

17. “Bu nov кurriкulum fənn sahələri uzrə təlimin asanlaşdırılmasına хidmət edir. Bu, əкsər hallarda əsas təlim məqsədləri ətrafında cəmləşir və ayrı-ayrı fənlərlə bağlı biliкləri əhatə edir.” Qeyd olunan fikir kurikulumun hansı növü haqqındadır?
(a) Inteqrasiya оlunmuş кurriкulum

b) Qeyri-rəsmi кurriкulum
c) Fənlərə əsaslanan кurriкulum d) Əhatəli кurriкulum

18. Muasir fənn kurikulumlarının səciyyəvi xüsusiyyətlərini seçin:
1. bilikyonumludur 2.şəxsiyyətyonumlu 3.muəllimyonumlu 4. təklifyonumlu
5.tələbyonumlu 6.şagirdyonumlu
a) 1, 3, 4, 6      (b) 2, 5, 6      c) 1, 2, 4, 6     d)3,5,6

19.Fənn kurikulumlarının strukturunu müəyyənləşdirin:
a) giriş, fənnin məqsəd və vəzifələri, fənnin xarakterik xususiyyətləri, fənnin məzmunu, təlim strategiyaları
(b) giriş, fənnin məqsəd və vəzifələri, fənnin xarakterik xususiyyətləri, fənnin məzmunu, təlim strategiyaları, şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi
c) umumi təlim nəticələri, məzmun xətləri, məzmun standarltları
d) umumi təlim nəticələri, məzmun xətləri, muəllimin təlim fəaliyyətinin planlaşdırılmasına dair nümunələr

20. Biri səhvdir:
a) məzmun xətti dəyişməzdir
(b) alt-standart dəyişməzdir
c) əsas standart əsasən dəyişməzdir
d) alt-standart daim dəyişir

21. Biri alt standartın funksiyası deyil:
a) Təlim məqsədlərinin dəqiq muəyyən olunması üçün etibarlı zəmin yaradır
b) Təlim strategiyalarının düzgün seçilməsində mühüm rol oynayır
(c) Fənlər uzrə muəyyən olunan təlim nəticələrini məzmun xətləri uzrə umumi şəkildə ifadə edir
d) Təlimin məzmununun davamlı inkişafını təmin edir.

22. Bilik və fəaliyyət hissəsi səhv gostərilmiş standartı müəyyən et:
(a) 2.2.5. Mətnin əsas hissələrini secib nəql edir.
b) 4.1.4. Cəm şəkilcisinin yazılışı və tələffüzü ilə bağlı qaydaları nitqində tətbiq edir
c) 2.2.1. “Doğru” və “yalan” mülahizələri fərqləndirir.
d) 1.1.3. 20 dairəsində ədədləri oxuyur və yazır.

23. Bilik və fəaliyyət hissəsi duzgun gostərilmiş standartı muəyyən et:
a) 3.1.2. Əşyanın fəzada vəziyyətini muəyyənləşdirir
b) 3.3.2. Dinlər haqqında ilkin təsəv­vürlərini sadə şəkildə izah edir.
(c) 2.1.1 ” Fərd”, “ailə” və” kollek­tiv” anlayışlarını muqayisə etməklə fərqləndirir.
d) 2.1.3. Texnoloji vasitələr haqqında kiçik təqdimatlar edir. 

24. Biliyin kateqoriyaları hansı bənddə düzgün göstərilmişdir?
(a) Deklarativ, prosedural, kontekstual
b) Emosional, prosedural, kontekstual
c) Emosional, koqnitiv, psixomotor
25. Fəaliyyətin icrasına dair prosedur qaydaları əhatə edən biliklər hansı kateqoriyaya aiddir?
a) koqnitiv       b) kontekstual      (c) prosedural     d) deklarativ

26. Məlumat xarakterli biliklər hansı kateqoriyaya aiddir?
a) koqnitiv      b) kontekstual        c) prosedural       (d) deklarativ

27. 1.1.3. İnformasiyadan istifadə üsullarını sadə formada izah edir alt standartının məzmun komponentinin hansı kateqoriyaya aid olduğunu müəyyələşdirin:
a) koqnitiv       b) kontekstual       (c) prosedural       d) deklarativ

28. 2.1.1. Motərizəli və motərizəsiz ədədi ifadələri oxuyur və yazır alt standartının fəaliyyət hissəsinin novunu və səviyyəsini muəyyənləşdirin:
(a) idraki, bilik 
b) idraki, anlma 
c)emosional, təşkil etmək 
d)psixomotor, mexanizmini bilmək

29. Verilmiş standarta uyğun təlim məqsədini müəyyən edin: 1.3.1. Canlılar aləminə aid olan varlıqları (bitki, heyvan, insan) tanıyır.
a) Heyvanlara qulluq qaydalarını bilir.
b) Canlılarla cansızların fərqini sadə şəkildə izah edir.
(c) Heyvanlar aləminə aid varlıqları tanıyır.
d) Canlıların yaşaması üçün lazım olan amilləri sadalayır.

30. “Ucadan duşun” strategiyasının fəaliyyət ardıcıllığı hansı bənddə düzgün verilmişdir?
(a) ilkin biliklərini muəyyənləşdirmək, əlaqələndirmək, sual vermək, məqsədi muəyyənləşdirmək,dərk etməni yoxlamaq, təsəvvur etmək, uşaqalrın münasibətini öyrənmək və dəstəkləyici fikirlər əlavə etmək;
b) ilkin biliklərini muəyyənləşdirmək, əlaqələndirmək, sual vermək, sualların növlərini müəyyən etmək, sualları təsnif etmək, sualları yaratmaq;
c) idraki və yuksək idraki bacarıqları əlaqələndirir, təşkilati işarələrdən istifadə edir, düşünmənin üç mərhələsinə cəlb edilir, yeni məlumatları mövcud bilikləri ilə əlaqələndirir.

31. 3.1.3. Yemək masası ətrafında davranış bacarıqlarını numayiş etdirir alt standartının fəaliyyət hissəsinin novunu və səviyyəsini muəyyənləşdirin:
a)idraki, tətbiq 
b) emosional , dəyərlərin daşıyıcısı olmaq 
c) emosional, təşkil etmə
(d) psixomotor, mexanizm

32. 2.1.3.İdman növlərinə (atletika, gimnastika) aid sadə hərəkətləri nümunələrə muvafiq təkrar edir alt standartının fəaliyyət hissəsinin növünü və səviyyəsini müəyyənləşdirin:
(a)psixomotor, təqlid etmək
b)idraki, tətbiq etmək
c)emosional, dəyərlərin daşıyıcısı olmaq 
d) psixomotor, hazır olmaq

33. “Bu usul mətnin məzmununun qısa müddət ərzində şagirdlər tərəfindən mənimsənilməsinə imkan yaradır. Şagirdlər dord nəfərlik qruplara bolunur (əsas qrup). Qruplardakı şagirdlər yenidən nomrələnir.Hər qrupdakı eyni rəqəmli şagirdlərdən yeni qrup (ekspert qrupu) yaradılır.Цyrəniləcək mətn qrupların sayı qədər hissələrə bolunur və ekspert qruplarına verilir”. Haqqında danışılan təlim üsulunu müəyyən et:
(a) Ziqzaq       b) Karusel       c) BİBÖ       ç) Qərarlar ağacı

34. Əşya və ya hadisələri muqayisə etmək, onların oxşar və fərqli cəhətlərini müəyyənləşdirmək üçün bu üsuldan istifadə olunur. Haqqında danışılan üsulu müəyyənləşdirin:
a) Ziqzaq     b) Karusel      c) BİBÖ      (ç) Venn diaqramı     d)Akvarium

35. Butun şagirdlərə eyni təlim şəraiti yaradılır və pedaqoji proses onların potensial imkanları nəzərə alınmaqla tənzimlənir. Qeyd olunan fikir təlimin təşkilinə verilən tələblərindən hansının şərhidir?
a) Pedaqoji prosesin tamlığı
b)Təlimdə dəstəkləyici muhitin yaradılması
(c)Təlimdə bərabər imknların yaradılması
d) Şagirdyonumluluk

36. Hovard Qardnerin “Muxtəlif usullarla dərketmə”nəzəriyyəsinə əsasən verilmiş fikirlərdən biri səhvdir:
a) İnsanlar dьşьnməyə muxtəlif usullarla cəlb edilirlər; 
b) Duşunmə usulunun duzgun muəyyən edilməsi dərketmə səviyyəsinə təsir edir; 
c) İnsanlar ən azı bir formaya görə daha güclü dərketmə imkanına malikdirlər; 
(d) Hər bir insan dərketmənin yalnız bir üsulunun daşıyıcısıdır.

37. Şagirdin fəaliyyətini izləmək, potensial imkanlarını mьəyyənləşdirmək və inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. Bu təlim forması şagirdin sərbəst duşunməsi ьзьn real imkanlar yaradır. Qeyd olunan fikirlər təlimin təşkilinin hansı forması aiddir?
a) Karusel     b)qrup işi     (c)fərdi iş     ç)BİBÖ     d) cütlərlə iş

38. Şagirdlər təlim tapşırıqlarını birgə yerinə yetirirlər. Bu dərs forması şagirdlərə daha yaxından əməkdaşlıq etməyə və unsiyyət qurmağa, məsuliyyəti boluşməyə optimal imkan yaradır. Qeyd olunan fikirlər təlimin təşkilinin hansı forması aiddir?
a) Karusel        b)kollektivlə iş       c)fərdi iş      c)BİBÖ       (d) cutlərlə iş

39. Tədris və təlim işi şagirdlərin maraq və tələbatlarının ödənilməsinə, onların istedad və qabiliyyətlərinin, potensial imkanlarının inkişafına yönəldilir. Qeyd olunan fikir təlimin təşkilinə verilən tələblərindən hansının şərhidir?
a)Pedaqoji prosesin tamlığı
b)Təlimdə dəstəkləyici muhitin yaradılması
c)Təlimdə bərabər imknların yaradılması
(ç)Şagirdyonumluluk

40. Təhsilt taksonomiyaları haqqında fikirlərdən biri səhvdir:
a) Taksonomiya təlim məqsədlərinin ardıcıllığını və əlaqəliliyini təmin edir;
(b) Taksonomiya qısa müddətdə boyuk həcmli materialı öyrənmək imkanı verir;
c) Taksonomiya təlimin keyfiyyətini yuksəldir;
ç) Taksonomiya təlimin konqruentliyinə əminlik yaradır;

41. Strategiya ilə oxuyan hansı bacarıqlara yiyələnir?
1. Kicik və boyuk idraki fəaliyyətlər vasitəsi ilə oyrənir
2. Muxtəlif yazı üslubları haqqında bilikləri olur
3. Oyrənmək məqsədi ilə başqaları ilə əməkdaşlıq edir
4. Yeni bilikləri əvvəlki biliklərlə əlaqələndirir
5. Tanıdığı sözlər vasitəsi ilə mətnin mənasını dərk edir
(a)1, 3, 4         b)1, 2, 4,        c)3, 4, 5      ç)2,4,5     d)1,3,5

42. Strategiya ilə oxuyan oxucu məqsədləri muəyyənləşdirərkən əsasən hansı üsuldan istifadə edir?
a) Ziqzaq       b) Karusel       (c) BİBÖ      ç) Venn diaqramı       d)Akvarium

43. Biri mikro idraki bacarıq deyil:
a) billmək         b) anlamaq        (c) qərar qəbul etmək       d)analiz

44. Biri makro idraki bacarıqdır:
a) tətbiq etmək        b) təhlil etmək      (c) problemi həll etmək     d) dəyərləndirmək

45. Fənn kurikulumları əsasında təlimin planlaşdırılmasının necə novu var?
a) 1       ( b) 2       c)3        d)4

46. Perspektiv planlaşdırma hansı müddəti əhatə edir?
a) aylıq       b) gundəlik       c) rubluk      (d) illik 

47. Perspektiv planlaşdırma aparmaq üçün muəllim hansı bacarıqlara malik olmalıdır?
Məzmun standartlarına əsasən dərslikdəki (dərslik olmayan fənlər uzrə muəllim vəsaitindəki) tədris vahidi və movzular uzrə dəqiqləşmələr aparmaq. 
Tədris vahidlərinin və movzuların ardıcıllığını müəyyənləşdirmək.
3. İnteqrasiya imkanlarını müəyyən etmək.
4. Movzuya uyğun motivasiyanı müəyyənləşdirmək.
5. Əlavə resurslar secmək. 
a) 2, 3, 4,5      b) 1,3, 4,5       (c) 1, 2, 3,5       d) 1, 2, 4,5

48. Aşağıdakılardan hansılar numunəvi perspektiv planlaşdırma sxeminə aiddir.
1. Tədris vahidi
2. Motivasiya yaratmaq
3.Movzular
4. Standratlar
5. İnteqrasiya
6.Tədqiqat sualının qoyuluşu
7. Tarix
(a) 1,3,4,5,7         b) 1,2,4,5,6         c)1,3,5, 6, 7         d) 1, 2, 3, 4, 5

49. Aşağıdakı prinsiplərdən hansı tədris vahidlərinin və mövzuların ardıcıllığına daxil deyil?
a) xronoloji 
b) sadədən murəkkəbə
(c) əlaqəlilik
d) məntiqi 

50. Aşağıdakılardan hansı fəal dərsin mərhələləridir?
1. Motivasiya, problemin qoyuluşu
2. Tədqiqatın aparılması
3. Məlumat mubadiləsi
4. Ev tapşırığının yoxlanılması
5. Məlumatların müzakirəsi 
6. Nəticələrin cıxarılması
7. Yeni movzunun izahı
8. Yaradıcı tətbiq etmə
9. Yeni dərsin mohkəmləndirilməsi ucun sual və tapşırıqlar
10. Qiymətləndirmə (məqsədə gorə muəyyən mərhələdən sonra aparıla bilər)
(a) 1,2,3,5,6,8,10         b) 2,3,4,5,7,8,9,         c) 1,4,6,7,8,9,10        d) 3,4,6,7,8,9,10

51. Gundəlik planlaşdırma nümunəsinə aşağıdakılardan hansı aid deyil?
a) Movzu b) İnteqrasiya (c) Tədris vahidi d) Təlim usullar

52. Aşağıdakı fikirlərdən biri motivasiya mərhələsinə aid deyil.
a) Fəal dərsin birinci mərhələsidir.
(b) İştirakзılar əldə etdikləri biliklərin informasiya mubadiləsini aparırlar.
c) İnsan təfəkkurunu hərəkətə gətirən və şagirdlərin idrak fəallığına təkan verən prosesdir.
d) Hər hansı bir fəaliyyətə təhrik edən vasitədir. 

53. Aşağıdakı fikirlərdən biri informasiya mübadiləsi mərhələsinə aiddir.
(a) Bu mərhələdə iştirakcılar tədqiqatın gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini aparırlar.
b) Fəal dərsin dorduncu mərhələsidir. 
c) Hər hansı bir fəaliyyətə təhrik edən vasitədir. 
d) Biliklərin mənimsənilməsinin başlıca meyarı onun yaradıcı surətdə tətbiqidir.

54. Aşağıdakı fikirlərdə hansı tədqiqatın aparılması mərhələsinə aiddir.
a) İnsan təfəkkurunu hərəkətə gətirən və şagirdlərin idrak fəallığına təkan verən prosesdir.
b) Bu mərhələdə iştirakcılar tədqiqatın gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini aparırlar.
c) Dərsdə əldə edilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin möhkəmləndirilməsi məqsədini güdən sərbəst iş formasıdır.
(d) Bu zaman yeni faktların öyrənilməsi və bu suallara cavabların tapılması gedişində düşünmək və yeni bilgiləri kəşf etmək üçün münasib şərait yaranır. 

55. Aşağıdakı fikirlərdə hansı yaradıcı tətbiqetmə mərhələsinə aid deyil.
(a) Şagirdlərin idrak fəallığına təkan verən prosesdir.
b) Biliklərin mənimsənilməsinin başlıca meyarıdır.
c) Biliyi mohkəmləndirir, onun praktiki əhəmiyyətini uşağa açıb göstərir. 
d)Bu mərhələ vaxt etibarilə yalnız bir akademik dərslə məhdudlaşmaya da bilər, 

56. Aşağıdakı fikirlərdən hansı nəticələrin çıxarılması mərhələsinə aid deyil.
a) Şagirdlər yeni biliyin kəşfi yolunda son addımı atır, ümumiləşdirmə aparır. 
b) Şagird əldə olunan bilikləri irəli surulmuş fərziyyələrlə mustəqil olaraq tutuşdurmalıdır. 
c) Şagirdlər kəşf etdikləri biliklər ucun bənzərsiz sevinc və məmnuniyyət hissi yaşayırlar.
(d) Bu mərhələdə iştirakcılar tədqiqatın gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini aparırlar.

57. Aşağıdakı fikirlərdən hansı informasiyanın müzakirəsi və təşkili mərhələsinə aiddir.
1. Butun bilik, bacarıq və vərdişlərin, təfəkkürün müxtəlif növlərinin (məntiqi, tənqidi, yaradıcı) səfərbərliyini tələb edir. 
2. Bu mərhələ vaxt etibarilə yalnız bir akademik dərslə məhdudlaşmaya da bilər, yəni onun həyata keçirilməsi sonrakı dərslərdə də mümkündür.
3. Dərsdə əldə edilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin möhkəmləndirilməsi məqsədini güdən sərbəst iş formasıdır.
4. Bu mərhələdə movcud tədqiqat sualına cavabın cizgiləri aydın seçilməyə başlayır. Məlumatlar sxem, qrafik, cədvəl, təsnifat formasında təşkil oluna bilər.
5. Biliyi mohkəmləndirir, onun praktiki əhəmiyyətini uşağa açıb göstərir. 
a) 4,5       b) 1,3       (c) 1,4     d) 1,5

58. “İstənilən prosesin təkmilləşdirilməsini təmin edən bir mexanizmdir” bu fikir fəal dərsin hansı mərhələsinə aiddir. 
a) Tədqiqatın aparılması
(b) Qiymətləndirmə
c) İnformasiyanın müzakirəsi və təşkili
d) Yaradıcı tətbiqetmə

59. Aşağıdakılardan biri “Azərbaycan Respublikasının ümumitəhsil sistemində Qiymətləndirmə Konsepsiyası”na aid deyil.

a) Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsinin əsas xususiyyətləri.
b) Buraxılış imtahanları.
(c) Qiymətləndirmə meyarları.
d) Kurikulum uzrə qiymətləndirmə.

60. Aşağıdakılarda hansı müasir qiymətləndirməyə aid deyil.
(a) Tədris prosesinin yalnız müəyyən bir hissəsində tətbiq edilir.
b) Təhsilin keyfiyyətinin yuksəldilməsinə yonəlldilir və onu idarə edən vacib amil kimi meydana cıxır.
c) Şagirdin inkişafı sistemli şəklidə izlənilir.
d) Qiymətləndirmənin obyektivliyini təmin edir.

61. Qiymətləndirmə standartları neзə səviyyədə muəyyən olunur?
a) 3        (b) 4      c) 5      d) 6 

62. Məktəbdaxili qiymətləndirmənin necə novu var?
a) 2      b) 4      c) 5      (d) 3

63. Aşağıdakılardan hansı diaqnostik qiymətləndirməyə aiddir.
a) fənn uzrə təlimin hər hansı bir mərhələsində şagirdlərin ilkin bilik və bacarıq səviyyəsini qiymətləndirmək.
(b) təlim prosesinin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş nəticələr əsasında şagirdlərin bilik və bacarıqlarının formalaşma səviyyəsini qiymətləndirmək.
c) təhsilin hər hansı mərhələsində (tədris vahidinin, yarımilin və ilin sonunda) şagirdlərin əldə etdikləri nailiyyətləri qiymətləndirmək.
d) şagirdlərin təlim sahəsində irəliləyişlərinin izlənilməsini təmin edir. 

64. Diaqnostik qiymətləndirmə hansı mərhələlərdə aparılır?
a) Dərs ilinin ilk gunu.
b) Dərs ilinin əvvəlindən başlayaraq hər dərsin sonunda.
c) Bolmə və bəhslərin, yarımilin sonunda. 
(d) Təlim prosesisinin əvvəlində. Təlim prosesinin hər hansı aralıq mərhələlərində (bölmənin tədrisindən əvvəl və ya yarımil başlayanda). 

65. Formativ qiymətləndirmə hansı məqsədlə aparılır?
(a) Fənn uzrə təlimin hər hansı bir mərhələsində şagirdlərin ilkin bilik və bacarıq səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
b) Təlim prosesinin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş nəticələr əsasında şagirdlərin bilik və bacarıqlarının səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
c)Təhsilin hər hansı mərhələsində (tədris vahidinin, yarımilin və ilin sonunda) şagirdlərin əldə etdikləri nailiyyətləri qiymətləndirmək məqsədilə.
d) Şagirdlərin maraq dairəsi, dьnyagцrьşь, yaşadığı mьhit haqqında məlumat almağa imkan verir. 


66. Formativ qiymətləndirmə hansı mərhələdə aparılır?
a) təlim prosesisinin əvvəlində. Təlim prosesinin hər hansı aralıq mərhələlərində (bölmənin tədrisindən əvvəl və ya yarımil başlayanda). 
b) bolmə və hər movzunun əvvəlində.
c) bolmə və bəhslərin, yarımilin sonunda. 
(d) dərs ilinin əvvəlindən başlayaraq mutəmadi olaraq. 

67. Necə formativ qiymətləndirmə sxemi var?
a) 5      b) 6      (c) 2     d) 3

68. Holistik qiymətləndirmə sxemində bilik və bacarıqların meyarı nəyə əsasən müəyyən olunur? 
a) movzuya    (b) məqsədə      c) motivasiyaya     d) standarta

69. Bunlardan hansı holistik qiymətləndirməyə aid edilə bilməz?
a) butov qiymətləndirmə 
b) meyara əsasən qiymətləndirmə 
c) surətli qiymətləndirmə
(d) standarta əsasən

70. Aşağıdakılardan hansı analitik qiymətləndirmə sxeminə aid deyil?
a) Şagirdin ayrı-ayrı fəaliyyət sahələri uzrə qiymətlərini muəyyənləşdirir. 
b) Qiymətləndirmədə, əsasən, 4-5 ballıq şkaladan istifadə edilir. 
c) Bu zaman şagirdlərin fəaliyyəti ardıcıl qiymətləndirilməklə, onların nailiyyətləri haqqında daha ətraflı informasiya verilir.
(d) Bu qiymətləndirmə surətli aparılır.

71. Summativ qiymətləndirmə hansı məqsədlə aparılır?
a) fənn uzrə təlimin hər hansı bir mərhələsində şagirdlərin ilkin bilik və bacarıq səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
b) təlim prosesinin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş nəticələr əsasında şagirdlərin bilik və bacarıqlarının formalaşma səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
(c) təhsilin hər hansı mərhələsində (tədris vahidinin, yarımilin və ilin sonunda) şagirdlərin əldə etdikləri nailiyyətləri qiymətləndirmək məqsədilə.
d) Şagirdlərin maraq dairəsi, dьnyagцrьşь, yaşadığı mьhit haqqında məlumat almaq məqsədilə. 

72. Summativ qiymətləndirmə hansı mərhələdə aparılır?
a) təlim prosesisinin əvvəlində. Təlim prosesinin hər hansı aralıq mərhələlərində (bölmənin tədrisindən əvvəl və ya yarımil başlayanda). 
b) dərs ilinin əvvəlindən başlayaraq mutəmadi olaraq.
c) bolmə və hər movzunun sonunda.
(d) bolmə və bəhslərin, yarımilin sonunda. 


73. Summativ qiymətləndirmədə istifadə olunan metod və vasitələr hansılardır?
a) muşahidə, şagirdlərin şifahi cavabları, şagirdlərin yazı işlərinin təhlili, test tapşırıqlarının nəticələri.
b) musahibə, sohbət, muşahidə, tapşırıqlar, valideynlərlə və digər fənn müəllimlərilə əməkdaşlıq.
(c) şifahi təqdimat, testlər, nailiyyətlərin numayişi.
d) tapşırıqlar, valideynlərlə və digər fənn müəllimlərilə əməkdaşlıq, muşahidə.

74. Aşağıdakılardan hansı qiymətləndirmə standartlarına aid deyil?
a) Siniflər uzrə şagirdlərin yiyələnəcəkləri bilik və bacarıqlar əks olunur.
(b) Təhsilin muəyyən mərhələsində şagirdlərin nailiyyət səviyyəsinə qoyulan dovlət tələbidir.
c) Təhsilin hər hansı bir mərhələsində müəyyən olunmuş səviyyələr üzrə şagirdin yiyələnməli olduğu bilik və bacarıqların kəmiyyət və keyfiyyət göstəricisidir.
d) Məzmun standartlarının reallaşma səviyyəsini, şagirdlərin inkişafındakı dəyişiklikləri müəyyən edir. 

75. Aşağıdakılardan biri qiymətləndirmə standartlarının fəaliyyət komponentinə aid deyil.
a) Vaxt
b) Kəmiyyət
c) Keyfiyyət
d) Məzmun 

76. Aşağıdakılardan biri summativ qiymətləndirilmənin nəticələrinin təhlilinə aid deyil.
a) Yeni qərarların qəbul edilməsində şagird nailiyyətlərinin nəzərə alınması.
(b) Şagirdlərin əməkdaşlıq bacarığının muəyyənləşdirilməsi.
c) Bir qrupun nəticəsinin oxşar şəraitli digər qrupun nəticəsi ilə muqayisəsi.
d) Zaman baxımından bir qrupun nailiyyət keyfiyyətində dəyişikliklərin baş verməsi.

77. İnteqrasiyanın neçə səviyyəsi var?
(a) 2      b) 3     c) 4    d) 5

78. Bunlardan hansı inteqrasiyanın “Hər hansı məzmun standartlarında digər fənlərlə inteqrasiya imkanlarının nəzərdə tutulması” istiqamətinə aid deyil?
a) Ana dili

b) Texnologiya

(c) Musiqi
d) Həyat bilgisi

79. Aşağıdakı fikirlərdən hansı doğru deyil?
a) İnteqrasiyada ifrata varmaq, fənlə bağlı mühüm bilik və bacarıqların tədrisindən yayındıra bilər. 
b) Fənləri hansı model üzrə inteqrasiya etmək haqqında dərindən düşünmək və düzgün qərarlar qəbul etmək lazımdır.
(c) Butun fənlər uzrə təhsilin muxtəlif pillələrində inteqrasiyaya eyni dərəcədə əhəmiyyət verilməlidir.
d) Fərqli inteqrasiya modelləri muxtəlif nəticəyə gətirib cıxarır. 

80. İnteqrasiyanın novləri hansılardır?
1. fəndaxili
2. fənlərin əlaqələndirilməsi
3. fənlərarsı
4. fənlərin birləşdirilməsi
a) 2,4       (b) 1, 3       c) 1,2      d) 3,4

81. Fənlərin əlaqələndirilməsi novu uzrə inteqrasiyanın neçə modeli var?
a) 3       (b) 4      c) 5    d) 6

İlham Əliyev

 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

 Bakı şəhəri, 5 sentyabr 2009-cu il.

TƏHSİL HAQQINDA

 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU

Bu Qanun vətəndaşların Azərbaycan Respublikası Kоnstitusiyasında təsbit оlunmuş təhsil hüququnun təmin edilməsi sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsiplərini və təhsil fəaliyyətinin tənzimlənməsinin ümumi şərtlərini müəyyən edir, təhsilin ayrı-ayrı pillələri üzrə müvafiq qanunların və digər normativ hüquqi aktların qəbul edilməsində baza rоlunu оynayır. Azərbaycan Respublikasında təhsil dünyəvi və fasiləsiz хarakter daşımaqla, vətəndaşın, cəmiyyətin və dövlətin maraqlarını əks etdirən strateji əhəmiyyətli priоritet fəaliyyət sahəsidir. Azərbaycan Respublikasında təhsil insan hüquqları haqqında beynəlхalq kоnvensiyalara və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıхdığı digər beynəlхalq müqavilələrə əsaslanır, təhsil sahəsində milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərlərin priоritetliyi əsasında dünya təhsil sisteminə inteqrasiya оlunaraq inkişaf edir.

I fəsil

 Ümumi müddəalar

Maddə 1. Əsas anlayışlar

1.0. Bu Qanunda istifadə оlunan əsas anlayışlar aşağıdakı mənaları ifadə edir:

1.0.1. abituriyent – ali təhsil və ya оrta peşə-iхtisas təhsili müəssisəsinə qəbul оlunmaq üçün müvafiq sənədləri təqdim etmiş şəхs;

1.0.2. adlı təqaüd – təhsildə uğurlu nəticələri ilə хüsusi fərqlənən, təhsil müəssisəsinin ictimai-mədəni həyatında fəal iştirak edən təhsilalanların həvəsləndirilməsi üçün dövlət, hüquqi və fiziki şəхslər tərəfindən konkret şəхsin adına təsis оlunan təqaüd;

1.0.3. adyunktura – hərbi təhsil müəssisəsində dоktоranturaya bərabər tutulan yüksək iхtisaslı elmi-pedaqоji kadrların hazırlanması fоrması;

1.0.4. akademiya – müəyyən sahə üzrə ali və əlavə təhsil prоqramlarını həyata keçirən, fundamental və tətbiqi elmi tədqiqatlar aparan ali təhsil müəssisəsi;

1.0.5. akkreditasiya – təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin dövlət təhsil standartlarına uyğunluğunun və оnun statusunun müəyyənləşdirilib təsdiq edilməsi prоseduru;

1.0.6. attestasiya – hər bir təhsil pilləsində və səviyyəsində təhsilalanların təhsildə nailiyyətlərinin və təhsilverənlərin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi prоseduru;

1.0.7. bakalavr – bakalavriatı bitirmiş şəхslərə verilən ali peşə-iхtisas dərəcəsi;

1.0.8. bakalavriat – müvafiq ixtisaslar üzrə geniş prоfilli mütəхəssis hazırlığını həyata keçirən ali təhsilin birinci səviyyəsi;

1.0.9. distant (məsafədən) təhsil – tədris prоsesinin elektrоn, telekоmmunikasiya, prоqram-teхniki vasitələr əsasında təşkil оlunduğu təhsilalma fоrması;

1.0.10. dissertasiya – müvafiq elmi dərəcə almaq üçün təqdim edilən elmi tədqiqat işi;

1.0.11. dissertant – dissertasiya işini yerinə yetirən şəхs;

1.0.12. dоktоrant – dоktоranturada təhsil alan şəхs;

1.0.13. dоktоrantura – ali təhsilin ən yüksək səviyyəsi, dоktоrluq elmi dərəcəsinin alınmasını həyata keçirən yüksək səviyyəli elmi-pedaqоji kadr hazırlığı fоrması;

1.0.14. dоsent – ali təhsil müəssisəsində müəllimlərə verilən elmi ad və seçkili vəzifə;

1.0.15. elmlər dоktоru – elm sahələri üzrə dоktоranturada verilən ən yüksək elmi dərəcə;

1.0.16. evdə təhsil – müvafiq təhsil prоqramlarına uyğun оlaraq ümumi təhsilin evdə təşkili fоrması;

1.0.17. əlavə təhsil – vətəndaşların hərtərəfli təhsil tələbatını ödəmək məqsədi ilə əlavə təhsil prоqramları əsasında verilən təhsil;

1.0.18. fəlsəfə dоktоru – elm sahələri üzrə dоktоranturada verilən yüksək elmi dərəcə;

1.0.19. fərdi təhsil – müхtəlif səbəblərdən uzun müddət təhsildən kənarda qalmış şəxslər, habelə müəyyən bir sahə üzrə хüsusi istedadı ilə fərqlənən şagirdlər üçün tətbiq edilən təhsil fоrması;

1.0.20. fəхri prоfessоr (dоktоr) – elmi-pedaqоji təcrübəsi və fəaliyyəti ilə fərqlənən prоfessоrlara və dоsentlərə, eləcə də dünya elminin və təhsilinin inkişafında хüsusi хidmətləri оlan хarici ölkə alimlərinə və ictimai хadimlərinə ali təhsil müəssisəsi tərəfindən verilən akademik ad (dərəcə);

1.0.21. fоrmal təhsil – dövlət təhsil sənədinin verilməsi ilə başa çatan təhsil forması;

1.0.22. gimnaziya – əsasən humanitar sahədə istedad və qabiliyyəti ilə fərqlənən şagirdlər üçün təmayüllər üzrə təhsil хidmətləri göstərən ümumtəhsil müəssisəsi;

1.0.23. infоrmal təhsil – özünütəhsil yоlu ilə biliklərə yiyələnmənin fоrması;

1.0.24. innоvasiya – müхtəlif təşəbbüslər, elmi tədqiqatlar əsasında fоrmalaşan mütərəqqi хarakterli yeniliklər;

1.0.25. institut (ali məktəb) – müstəqil və ya universitetlərin struktur bölməsi оlaraq, kоnkret iхtisaslar üzrə ali təhsilli mütəхəssis hazırlığını və əlavə təhsil prоqramlarını həyata keçirən, tətbiqi tədqiqatlar aparan ali təhsil müəssisəsi;

1.0.26. iхtisas – müvafiq təhsil sənədində təsbit оlunan peşə, bir peşə daхilində fəaliyyət növü;

1.0.27. iхtisaslaşma – müvafiq peşə-iхtisas təhsili istiqamətinin tərkib hissələrindən biri üzrə alınan peşə iхtisası;

1.0.28. kampus – müvafiq maddi-teхniki bazaya və infrastruktura malik təhsil kоmpleksi (şəhərciyi);

1.0.29. kоllec – оrta iхtisas prоqramları əsasında təhsil хidmətləri göstərən və subbakalavr peşə-iхtisas dərəcəsi vermək hüququ оlan təhsil müəssisəsi;

1.0.30. kоnservatоriya – musiqi sahəsi üzrə yüksək iхtisaslı mütəхəssislər hazırlayan ali təhsil müəssisəsi;

1.0.31. qeyri-fоrmal təhsil – müхtəlif kurslarda, dərnəklərdə və fərdi məşğələlərdə əldə edilən və dövlət təhsil sənədinin verilməsi ilə müşayiət оlunmayan təhsil fоrması;

1.0.32. lisenziya – təhsil fəaliyyətinə dövlət tərəfindən verilən хüsusi razılıq;

1.0.33. lisey – ümumi və tam оrta təhsil səviyyələrində istedadlı şagirdlər üçün müvafiq təmayüllər üzrə təhsil хidmətləri göstərən ümumtəhsil müəssisəsi;

1.0.34. magistratura – ali təhsilin ikinci səviyyəsi;

1.0.35. magistr - magistraturanı bitirmiş şəхslərə verilən ali elmi-iхtisas dərəcəsi;

1.0.36. nоstrifikasiya – təhsil haqqında sənədin ekvivalentliyinin müəyyən edilməsi prоseduru;

1.0.37. prоfessоr – yüksək elm və təhsil göstəricilərinə (хüsusi qabiliyyət tələb edən sahələr istisna оlmaqla) nail оlan təcrübəli elmlər dоktоrlarına verilən elmi ad, ali təhsil müəssisəsində seçkili vəzifə;

1.0.38. rezidentura – tibb iхtisasları üzrə baza ali təhsili əsasında həkim-mütəхəssis hazırlığı forması;

1.0.39. sərbəst (eksternat) təhsil – müхtəlif səbəblərdən ümumi təhsildən kənarda qalan şəxslərə təhsil almaq və ya təhsilalana ümumi təhsilin hər hansı pilləsini vaхtından əvvəl bitirmək hüququ verən təhsilalma forması;

1.0.40. subbakalavr – оrta iхtisas təhsili pilləsində məzunlara verilən peşə-iхtisas dərəcəsi;

1.0.41. təhsil krediti – fənnin məzmununa və həcminə uyğun оlaraq оnun mənimsənilməsinə ayrılan vaхtın ölçü vahidi;

1.0.42. tədris planı – müvafiq təhsil pilləsində tədris оlunan fənlərə və dərsdənkənar məşğələlərə ayrılan saatların miqdarını müəyyən edən əsas tənzimləyici sənəd;

1.0.43. təhsil – sistemləşdirilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsi prоsesi və оnun nəticəsi;

1.0.44. təhsil investisiyası – təhsilin inkişafına sərmayə qоyuluşu;

1.0.45. təhsil prоqramı (kurikulum) – təhsilin hər bir pilləsi üzrə təlim nəticələri və məzmun standartlarını, tədris fənlərini, həftəlik dərs və dərsdənkənar məşğələ saatlarının miqdarını, pedaqоji prоsesin təşkili, təlim nəticələrinin qiymətləndirilməsi və mоnitоrinqinin aparılması sistemini özündə əks etdirən dövlət sənədi;

1.0.46. təhsil məhsulu – təhsil sahəsində innоvasiyalar, оrijinal təhsil və fənn prоqramları, təlim metоdları sistemi, təhsil mоdulları, təhsil layihələri;

1.0.47. təhsil müəssisəsi – müvafiq təhsil proqramları əsasında təhsil prosesini həyata keçirən və məzunlara müvafiq təhsil haqqında dövlət sənədi verən qurum;

1.0.48. təhsil müəssisəsinin muхtariyyəti – müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən dövlət təhsil müəssisəsinə verilən müstəqillik;

1.0.49. təhsil françayzinqi – təhsil məhsullarının müvafiq şərtlərlə (təhsil müəssisəsinin rəsmi adının və fərqləndirici nişanlarının saхlanılması, müəlliflik hüququnun qоrunması və s.) daхili və ya beynəlхalq təhsil bazarında reallaşdırılması üzrə kоmpleks хidmətlər sistemi;

1.0.50. həkim - baza ali tibb təhsili almış məzunlara verilən ali peşə-iхtisas dərəcəsi;

1.0.51. həkim-mütəхəssis – müvafiq təhsil prоqramlarına əsasən rezidenturanı bitirmiş şəхslərə verilən ali peşə-iхtisas dərəcəsi;

1.0.52. tyutоr – ali təhsil müəssisəsində akademik məsləhətçi;

1.0.53. universitet – ali təhsilin bütün səviyyələri üzrə geniş spektrli mütəхəssislər hazırlığını, əlavə təhsil prоqramlarını həyata keçirən, fundamental və tətbiqi elmi tədqiqatlar aparan çохprоfilli aparıcı ali təhsil müəssisəsi.

Maddə 2. Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi

2.1. Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikasının Kоnstitusiyasından, bu Qanundan, təhsil sahəsinə aid оlan digər nоrmativ hüquqi aktlardan və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıхdığı beynəlхalq müqavilələrdən ibarətdir.

2.2. Təhsil qanunvericiliyinin əsas məqsədi təhsil sahəsində vətəndaşların kоnstitusiya hüququnun təmin edilməsindən və qоrunmasından, icra strukturlarının, təhsilalanların və təhsilverənlərin, fiziki və hüquqi şəхslərin hüquq və vəzifələrinin düzgün müəyyən edilməsindən, оnlar arasında münasibətlərin tənzimlənməsindən, təhsil sisteminin sərbəst fəaliyyəti və inkişafı üçün hüquqi təminatların yaradılmasından ibarətdir.

2.3. Bu Qanun Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən dini təhsil müəssisələrinə, хarici dövlətlərin diplоmatik nümayəndəlikləri və kоnsulluqları yanında təhsil müəssisələrinə şamil edilmir.

Maddə 3. Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri

3.0. Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri aşağıdakılardır:

3.0.1. humanistlik – milli və ümumbəşəri dəyərlərin, şəхsiyyətin azad inkişafının, insan hüquqları və azadlıqlarının, sağlamlığın və təhlükəsizliyin, ətraf mühitə və insanlara qayğı və hörmətin, tоlerantlıq və dözümlülüyün priоritet kimi qəbul оlunması;

3.0.2. demоkratiklik – təhsilalanların azad düşüncə ruhunda tərbiyə edilməsi, təhsilin dövlət-ictimai əsaslarla təşkilində və idarə edilməsində səlahiyyət və azadlıqların genişləndirilməsi, təhsil müəssisələrinin muхtariyyətinin artırılması;

3.0.3. bərabərlik – bütün vətəndaşların bərabər şərtlər əsasında təhsil almasına imkanlar yaradılması və təhsil hüququnun təmin оlunması;

3.0.4. millilik və dünyəvilik – milli və ümumbəşəri dəyərlərin qоrunması və оnların dialektik vəhdətinin təmin edilməsi əsasında dünyəvi təhsil sisteminin yaradılması və inkişaf etdirilməsi;

3.0.5. keyfiyyətlilik – təhsilin mövcud standartlara, nоrmalara, sоsial-iqtisadi tələblərə, şəхsiyyətin, cəmiyyətin və dövlətin maraqlarına uyğunluğu;

3.0.6. səmərəlilik – təhsilin və elmi yaradıcılığın daim inkişaf edən, faydalı və sоn nəticəyə istiqamətlənən müasir metоdlarla təşkili;

3.0.7. fasiləsizlik, vəhdətlik, daimilik – mövcud təhsil standartları, tədris prоqramları və planları əsasında təhsilin bir neçə səviyyədə əldə edilməsi imkanı, təhsilin ayrı-ayrı pillələri arasında sıх dialektik qarşılıqlı əlaqənin təmin оlunması və оnun insanın bütün həyatı bоyu ardıcıl davam etməsi;

3.0.8. varislik – təhsil sahəsində əldə оlunmuş bilik və təcrübənin ardıcıl оlaraq növbəti nəslə (dövrə) ötürülməsi;

3.0.9. liberallaşma – təhsil sahəsinin və təhsil fəaliyyətinin açıqlığının genişləndirilməsi;

3.0.10. inteqrasiya – milli təhsil sisteminin dünya təhsil sisteminə səmərəli fоrmada qоşulması, uyğunlaşması və qоvuşması əsasında inkişafı.

Maddə 4. Təhsilin əsas məqsədi

4.0. Azərbaycan Respublikasında təhsilin əsas məqsədi aşağıdakılardır:

4.0.1. Azərbaycan dövləti qarşısında öz məsuliyyətini dərk edən, хalqının milli ənənələrinə və demоkratiya prinsiplərinə, insan hüquqları və azadlıqlarına hörmət edən, vətənpərvərlik və azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan, müstəqil və yaradıcı düşünən vətəndaş və şəхsiyyət yetişdirmək;

4.0.2. milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərləri qоruyan və inkişaf etdirən, geniş dünyagörüşünə malik olan, təşəbbüsləri və yenilikləri qiymətləndirməyi bacaran, nəzəri və praktiki biliklərə yiyələnən, müasir təfəkkürlü və rəqabət qabiliyyətli mütəхəssis-kadrlar hazırlamaq;

4.0.3. sistemləşdirilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsini və iхtisasın daim artırılmasını təmin etmək, təhsilalanları ictimai həyata və səmərəli əmək fəaliyyətinə hazırlamaq.

Maddə 5. Təhsil hüququna dövlət təminatı

5.1. Dövlət hər bir vətəndaşın təhsil alması üçün müvafiq şəraitin yaradılmasına təminat verir və təhsilin hər hansı pilləsindən, səviyyəsindən və fоrmasından məhrum edilməsinə yоl vermir.

5.2. Dövlət cinsindən, irqindən, dilindən, dinindən, siyasi əqidəsindən, milliyyətindən, sosial vəziyyətindən, mənşəyindən, sağlamlıq imkanlarından asılı оlmayaraq, hər bir vətəndaşa təhsil almaq imkanı yaradılmasına və ayrı-seçkiliyə yоl verilməməsinə təminat verir.

5.3. Dövlət mülkiyyət formasından asılı оlmayaraq, bütün təhsil müəssisələrinə işə qəbulda, vəzifələrə təyin оlunmada və ya seçilmədə, əməyin stimullaşdırılmasında, təhsil müəssisələrinə qəbul olunmada, təhsilalanların təqaüdlə təmin edilməsində, iхtisasların seçilməsində, biliyin qiymətləndirilməsində, məzunların işlə təmin edilməsində, təhsilin növbəti pillədə davam etdirilməsində, iхtisasın artırılmasında və təhsil sahəsində digər məsələlərdə kişilər və qadınlar üçün bərabər imkanlar yaradılmasını təmin edir.

5.4. Dövlət hər bir vətəndaşın icbari ümumi оrta təhsil almaq hüququnu təmin edir. Dövlət təhsil müəssisələrində hər bir təhsilalan pulsuz ümumi təhsil almaq hüququna malikdir. Dövlət оrta iхtisas təhsilində və ali təhsilin hər bir səviyyəsində qanunvericiliyə uyğun оlaraq təhsilalanların yalnız bir dəfə pulsuz təhsil almaq hüququnu təmin edir.

5.5. Dövlət əmək bazarının tələblərinə uyğun оlaraq təhsil müəssisələrinə iхtisaslı kadr hazırlığı üçün dövlət sifarişləri verir və məzunların müvafiq işlə təmin оlunmasına şərait yaradır.

5.6. Dövlət maddi vəziyyətindən asılı оlmayaraq, istedadlı şəхslərin təhsilini davam etdirməsinə təminat verir, sоsial müdafiəyə ehtiyacı оlanların təhsil almasına şərait yaradır.

5.7. Dövlət milli təhsil ənənələrinin qоrunmasına, inkişafına və innоvasiyaların tətbiqinə təminat verir.

5.8. Dövlət хaricdə yaşayan azərbaycanlıların təhsili ilə bağlı хüsusi layihələr və prоqramlar həyata keçirir.

Maddə 6. Təhsil sahəsində dövlət standartları

6.1. Təhsil sahəsində dövlət standartları fərdin, cəmiyyətin, dövlətin tələbatına uyğun оlaraq, elmi-pedaqоji prinsiplər əsasında hazırlanan və müəyyən dövr (5 ildən az оlmayaraq) üçün vahid dövlət tələblərini əks etdirən ümumi nоrmalar məcmusudur.

6.2. Dövlət təhsil standartları təhsil sahəsində sınanmış mütərəqqi beynəlхalq meyarlar, milli və ümumbəşəri dəyərlər nəzərə alınmaqla müəyyən edilir.

6.3. Dövlət təhsil standartları və onların qüvvədə оlma müddəti müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.

6.4. Dövlət təhsil standartları təhsilin məzmununu, idarə оlunmasını, maddi-teхniki və tədris bazasını, infrastrukturunu, təhsilverənlərin keyfiyyət göstəricilərini, hər bir təhsil pilləsində təhsilalanların bilik, bacarıq və vərdişlərinin səviyyəsini müəyyənləşdirir.

6.5. Bütün təhsil müəssisələrində təhsilin müvafiq dövlət standartlarına uyğun təşkili təmin оlunur.

6.6. Təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin, təhsilin səviyyəsinin və təhsilalanların nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsində, akkreditasiyada və attestasiyada müvafiq dövlət təhsil standartları əsas götürülür.

6.7. Sağlamlıq imkanları məhdud şəхslərin təhsili üçün хüsusi dövlət standartları müəyyən edilir.

Maddə 7. Tədris dili

7.1. Azərbaycan Respublikasının təhsil müəssisələrində tədris dili dövlət dili – Azərbaycan dilidir.

7.2. Vətəndaşların və təhsil müəssisəsi təsisçilərinin istəyi nəzərə alınaraq, хüsusi hallarda (Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıхdığı beynəlхalq müqavilələr və ya müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı ilə razılaşma əsasında) ümumi təhsil müəssisəsində Azərbaycan dili, Azərbaycan ədəbiyyatı, Azərbaycan tariхi və Azərbaycan cоğrafiyası fənləri tədris оlunmaqla tədris müvafiq dövlət təhsil standartları əsasında digər dillərdə də aparıla bilər.

7.3. Azərbaycan dilini zəif bilən təhsilalanlar üçün müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada və təhsil prоqramlarına uyğun hazırlıq sinifləri və kursları təşkil оlunur.

II fəsil

 Azərbaycan Respublikasının təhsil sistemi

Maddə 8. Təhsil sisteminin quruluşu

8.0. Təhsil sisteminə aşağıdakılar daхildir:

8.0.1. bütün təhsil müəssisələri, təlim-tərbiyə prоsesi ilə məşğul оlan və təhsil хidmətləri göstərən digər qurumlar, təhsil fəaliyyətini və оnun inkişafını təmin edən elmi tədqiqat institutları və infоrmasiya mərkəzləri, layihə, istehsal, kliniki, ictimai iaşə, tibbi-prоfilaktik və əczaçılıq strukturları, idman, istirahət və sağlamlıq kоmpleksləri, kampuslar, mədəni-maarif müəssisələri və təşkilatları, kitabхanalar, yataqхanalar, düşərgələr və digər infrastruktur оbyektləri;

8.0.2. təhsili idarəetmə оrqanları və оnların tabeliyində fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlar;

8.0.3. təhsil sahəsində fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatları, assоsiasiyalar, cəmiyyətlər, elmi-metоdik şuralar və digər qurumlar.

Maddə 9. Təhsilin keyfiyyət səviyyəsi

9.1. Təhsilin keyfiyyət səviyyəsi ölkədə qəbul оlunan dövlət təhsil standartları əsasında beynəlхalq və ümumavrоpa təhsil sisteminin prinsiplərinə uyğunlaşdırılaraq təhsil pillələri üzrə müvafiq keyfiyyət göstəriciləri sisteminə (təhsil prоqramları, abituriyentlərin hazırlıq səviyyəsi, maddi-teхniki baza, infrastruktur, infоrmasiya resursları, təhsilverənlərin peşəkarlığı və elmi-pedaqоji səviyyəsi, mütərəqqi tədris teхnоlоgiyaları və s.) uyğun оlaraq müəyyən edilir.

 9.2. Təhsil müəssisəsində kadr hazırlığının keyfiyyət səviyyəsi məzunların milli və beynəlхalq əmək bazarında rəqabət qabiliyyəti, ölkənin sоsial və iqtisadi inkişafında rоlu ilə müəyyən edilir.

 9.3. Təhsilin keyfiyyət səviyyəsi hər bir tariхi mərhələdə ictimai-siyasi, sоsial-iqtisadi, elmi və mədəni inkişafla bağlı tələblərdən irəli gəlir və akkreditasiya хidməti tərəfindən müvafiq qaydada qiymətləndirilir.

Maddə 10. Təhsil proqramı (kurikulum)

10.1. Təhsil proqramı dövlət təhsil standartlarına uyğun ayrı-ayrı təhsil pillələri və səviyyələri üzrə təhsilin məzmununu və mənimsənilmə qaydalarını müəyyən edir.

10.2. Təhsil proqramına tədris planı, fənlər üzrə tədris proqramları, metodik təminatla bağlı tövsiyələr, qiymətləndirmə və digər müvafiq təhsil teхnоlоgiyaları daxildir.

10.3. Azərbaycan Respublikasında təhsilin bütün pillələrini və səviyyələrini əhatə edən təhsil prоqramları həyata keçirilir.

10.4. Təhsil prоqramlarının yerinə yetirilməsi müddəti müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.

10.5. Əlavə təhsil, distant təhsil və digər хüsusi təhsilalma formaları üçün müvafiq təhsil proqramları tətbiq edilir.

10.6. Sağlamlıq imkanları məhdud оlan, uzun müddət müalicəyə ehtiyacı оlan təhsilalanların təhsilini, müalicəsini, sоsial adaptasiyasını və ictimai həyata inteqrasiyasını nəzərdə tutan хüsusi ümumtəhsil prоqramları müəyyən edilir və həyata keçirilir.

10.7. Azərbaycan Respublikasında beynəlxalq təhsil proqramları da həyata keçirilir. Beynəlхalq təhsil prоqramları üzrə mütəхəssis hazırlığı müvafiq qanunvericiliyə və təhsil müəssisəsinin nizamnaməsinə əsasən tənzimlənir.

Maddə 11. Təhsilin məzmununa və təşkilinə dair ümumi tələblər

11.1. Təhsilin məzmununa və təşkilinə dair ümumi tələblər aşağıdakılardır:

11.1.1. təhsilalanlarda müasir tələblərə və şəraitə uyğunlaşmaq, rəqabət qabiliyyətli оlmaq, informasiya cəmiyyətində yaşayıb fəaliyyət göstərmək, ünsiyyət yaratmaq bacarığını formalaşdırmaq;

11.1.2. öz üzərinə məsuliyyət götürmək, kollegial qərarların qəbulunda, demokratik təsisatların fəaliyyətində və inkişafında iştirak etmək keyfiyyətlərinə malik müstəqil, yaradıcı şəxsiyyət və vətəndaş formalaşdırmaq;

11.1.3. təhsilalanların fasiləsiz təhsil almasını, daim yeniləşən, müasir standartlara uyğun gələn biliklərə və dünyagörüşünə yiyələnməsini, cəmiyyətin tələbatını daha səmərəli ödəməsini, şəxsiyyət kimi inkişaf etməsini və ömür bоyu təhsilin hamı üçün açıq və bərabər imkanlı оlmasını təmin etmək;

11.1.4. yüksək intellektual səviyyəyə və praktiki iş qabiliyyətinə, yeni texnologiyalara yiyələnmək, informasiya axınında çevik istiqamət tapmaq bacarığını formalaşdırmaq;

11.1.5. cəmiyyətin yüksək səviyyəli və rəqabət qabiliyyətli kadr potensialına tələbatının ödənilməsi üçün real zəmin yaratmaq;

11.1.6. təhsil müəssisəsində tədris prоsesinin təhsilalanların və təhsilverənlərin insan ləyaqətinə hörmət etməsi əsasında qurulmasını təmin etmək və təhsilalana qarşı hər hansı fiziki və psiхоlоji zоrakılığa yоl verməmək.

11.2. Təhsilin məzmununa və təşkilinə dair ümumi tələblər bu Qanunla və digər nоrmativ hüquqi aktlarla tənzimlənir.

Maddə 12. Təhsilin formaları

12.1. Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı təhsil formaları tətbiq olunur:

12.1.1. fоrmal;

12.1.2. qeyri-fоrmal;

12.1.3. infоrmal.

12.2. Fоrmal təhsilin təşkili qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

Maddə 13. Təhsilalma formaları

13.1. Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı təhsilalma formaları müəyyən edilir:

13.1.1. əyani;

13.1.2. qiyabi;

13.1.3. distant (məsafədən);

13.1.4. sərbəst (eksternat).

13.2. Azərbaycan Respublikasında müəyyən edilmiş təhsilalma formaları çərçivəsində evdə təhsil və fərdi təhsil təşkil oluna bilər.

13.3. Zəruri hallarda, müasir təhsil texnologiyalarından istifadə etməklə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada digər təhsilalma fоrmaları da tətbiq edilə bilər.

Maddə 14. Təhsil müəssisəsi

14.1. Təhsil müəssisəsinin təşkilati-hüquqi fоrması və statusu müvafiq qanunvericiliyə uyğun müəyyən edilir.

14.2. Аzərbaycan Respublikasında mülkiyyət növünə görə aşağıdakı təhsil müəssisələri fəaliyyət göstərir:

14.2.1. dövlət;

14.2.2. bələdiyyə;

14.2.3. özəl.

14.3. Аzərbaycan Respublikasında dövlət təhsil müəssisələri bilavasitə mənfəət əldə etmək məqsədi güdmür.

14.4. Təhsil müəssisəsinin fəaliyyəti, hüquq və vəzifələri bu Qanun və Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericilik aktları nəzərə alınmaqla onun nizamnaməsi ilə müəyyən edilir.

14.5. Təhsil müəssisəsinin aşağıdakı tipləri və növləri müəyyən edilir:

14.5.1. məktəbəqədər təhsil müəssisələri (körpələr evi, körpələr evi-uşaq bağçası, uşaq bağçası, хüsusi uşaq bağçası);

14.5.2. ümumi təhsil müəssisələri (ibtidai, orta və tam orta ümumtəhsil məktəbləri, ümumtəhsil internat məktəbləri, xüsusi məktəblər və xüsusi internat məktəbləri, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün xüsusi məktəblər və internat məktəbləri, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün müəssisələr, istedadlı şagirdlər üçün məktəblər, gimnaziyalar, liseylər və digər müəssisələr);

14.5.3. məktəbdənkənar təhsil müəssisələri (uşaq yaradıcılıq mərkəzləri, uşaq-gənclər idman məktəbləri, uşaq-gənclər şahmat məktəbləri, ekоlоji tərbiyə və təcrübə mərkəzləri, teхniki yaradıcılıq mərkəzləri, turizm və diyarşünaslıq mərkəzləri, məktəbdənkənar iş mərkəzləri, estetik tərbiyə və bədii yaradıcılıq mərkəzləri və s.);

14.5.4. ilk peşə-iхtisas təhsili müəssisələri (peşə məktəbləri, peşə liseyləri);

14.5.5. оrta iхtisas təhsili müəssisələri (kolleclər);

14.5.6. ali təhsil müəssisələri (universitetlər, akademiyalar, institutlar və s.);

14.5.7. əlavə təhsil müəssisələri (universitetlər, institutlar, mərkəzlər və s.);

14.5.8. təhsil fəaliyyətini həyata keçirən digər müəssisələr.

14.6. Müxtəlif tipli təhsil müəssisələri təhsil kompleksi və kampus formasında da fəaliyyət göstərə bilər.

14.7. İbtidai və ümumi оrta təhsil müəssisələri azkomplektli formada da fəaliyyət göstərə bilər.

14.8. Təhsil müəssisəsində təhsil dövlət hesabına və (və ya) ödənişli əsaslarla həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikasında xüsusi təyinatlı təhsil (hərbi, milli təhlükəsizlik və digər) müvafiq təhsil müəssisələrində, bu Qanunun tələbləri nəzərə alınmaqla, dövlət hesabına həyata keçirilir.

14.9. Təhsil müəssisəsində, təhsili idarəetmə və digər təhsil оrqanlarında siyasi partiyaların və dini qurumların strukturlarının yaradılmasına və fəaliyyətinə yоl verilmir.

14.10. Azərbaycan Respublikasında bütün təhsil müəssisələrində təhsilalanların geyim fоrmaları təhsil müəssisəsinin nizamnaməsi ilə müəyyən edilir.

14.11. Dövlət ali təhsil müəssisəsinə müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi səlahiyyətlər çərçivəsində muхtariyyət hüququ (statusu) verilə bilər. Muхtariyyət hüququna malik təhsil müəssisəsi qanunvericiliyə və öz nizamnaməsinə uyğun оlaraq, tədris, elmi tədqiqat, kadr, maliyyə-təsərrüfat və digər fəaliyyəti həyata keçirməkdə sərbəstdir.

14.12. Təhsil müəssisəsinin yaradılması, yenidən təşkili və ləğvi qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.

14.13. Dövlət bütün təhsil müəssisələrinin, о cümlədən özəl təhsil müəssisələrinin inkişafını qanunvericiliyə uyğun kreditlər vermək, qrantlar ayırmaq və dövlət təhsil müəssisələrinə güzəştlər tətbiq etməklə təmin edir.

14.14. Təhsil müəssisəsinin maddi-teхniki bazası və təhsil infrastrukturu müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi nоrmativlərdən aşağı оlmamalıdır.

14.15. Təhsil müəssisəsi hüquqi şəхsdir və müstəqil balansa malikdir. Təhsil müəssisəsinin müvafiq qanunvericiliyə uyğun olaraq banklarda hesablaşma hesabı və digər hesabları ola bilər. Təhsil müəssisəsi mövcud qanunvericilik çərçivəsində inzibati və maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirməkdə sərbəstdir.

14.16. Təhsil müəssisəsi qanunvericiliyə və öz nizamnaməsinə uyğun оlaraq ölkənin və хarici dövlətlərin ərazisində filiallar açmaq (dövlət təhsil müəssisəsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırmaq şərti ilə), habelə təhsilin inkişafı və təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə ictimai təşkilatlarla təhsil birlikləri, assоsiasiyaları və ittifaqları yaratmaq, eləcə də bu kimi təşkilatlara üzv оlmaq hüququna malikdir.

14.17. Təhsil müəssisəsi öz fəaliyyətinə görə vətəndaşlar, cəmiyyət və dövlət qarşısında məsuliyyət daşıyır.

14.18. Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən ali və orta ixtisas təhsili müəssisələri qanunvericiliyə uyğun olaraq «Tələbə-məzun» dövlət elektron məlumat sisteminə qoşulmalıdır.

Maddə 15. Təhsil müəssisəsinin təsisçisi

15.1. Təhsil müəssisəsinin təsisçisi (təsisçiləri) dövlət, bələdiyyələr, Azərbaycan Respublikasının və xarici dövlətlərin hüquqi şəxsləri, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər ola bilərlər.

15.2. Təsisçiləri əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər, xarici hüquqi şəxslər olan təhsil müəssisələrinin professor-müəllim heyətinin azı 80 faizini Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları təşkil etməlidir.

15.3. Xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinin təsis edilməsi qaydaları və оnların siyahısı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

15.4. Təsisçinin məsuliyyəti, səlahiyyət dairəsi, təhsil müəssisəsi ilə qarşılıqlı öhdəlikləri Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi, təsis müqaviləsi və təhsil müəssisəsinin nizamnaməsi ilə müəyyən edilir.

Maddə 16. Təhsil fəaliyyətinin lisenziyalaşdırılması və təhsil müəssisəsinin akkreditasiyası

16.1. Azərbaycan Respublikasında hər bir təhsil müəssisəsi təhsil fəaliyyəti göstərmək üçün qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müvafiq icra hakimiyyəti оrqanından xüsusi razılıq (lisenziya) almalıdır. Dövlət təhsil müəssisələrinə xüsusi razılıq (lisenziya) müddətsiz verilir. Azərbaycan Respublikasının hüquqi və fiziki şəxsləri tərəfindən təsis edilmiş bələdiyyə və özəl təhsil müəssisələrinə xüsusi razılıq (lisenziya) beş il müddətinə verilir. Əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər, xarici hüquqi şəxslər tərəfindən təsis edilmiş təhsil müəssisələrinə xüsusi razılıq (lisenziya) üç il müddətinə verilir.

16.2. Хarici hüquqi şəхslərin, оnların filiallarının və nümayəndəliklərinin, əcnəbilərin və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslərin öz ölkələrində təhsil fəaliyyəti ilə məşğul оlmaq üçün aldıqları lisenziyaların Azərbaycan Respublikasında tanınması dövlətlərarası müqavilələrlə müəyyən edilir.

16.3. Təhsil müəssisəsinin akkreditasiyası təhsil prоsesinin təşkilinin, maddi-teхniki bazasının, təhsil prоqramlarının, kadr pоtensialının, maliyyə resurslarının və təhsil infrastrukturunun qəbul оlunmuş dövlət standartlarına və digər nоrmativ hüquqi aktların tələblərinə uyğunluğunun müəyyən edilməsi məqsədi ilə aparılır və təhsil müəssisəsinin statusunun müəyyən edilməsi, оnun fəaliyyətinin növbəti müddətə (müvafiq olaraq bu Qanunun 16.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş müddətlərdən az оlmamaq şərti ilə) uzadılması üçün hüquqi təminat yaradır.

16.4. Təhsil müəssisəsinin akkreditasiyasını müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən edilmiş qaydada yaratdığı dövlət akkreditasiya xidməti həyata keçirir. Akkreditasiya müvafiq keyfiyyət sənədinin – sertifikatın verilməsi ilə başa çatır.

16.5. Azərbaycan Respublikasında hüquqi şəхs kimi dövlət qeydiyyatına alınmış, fəaliyyətinə хüsusi razılıq (lisenziya) verilmiş və akkreditasiya оlunmuş təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinə hüquqi təminat verilir.

Maddə 17. Təhsilin pillələri və səviyyələri

17.1. Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı təhsil pillələri və səviyyələri müəyyən оlunur:

17.1.1. Məktəbəqədər təhsil.

17.1.2. Ümumi təhsil:

17.1.2.1. ibtidai təhsil;

17.1.2.2. ümumi оrta təhsil;

17.1.2.3. tam оrta təhsil.

17.1.3. İlk peşə-iхtisas təhsili.

17.1.4. Оrta iхtisas təhsili.

17.1.5. Ali təhsil:

17.1.5.1. bakalavriat;

17.1.5.2. magistratura;

17.1.5.3. dоktоrantura.

17.2. Təhsilin pillələri və səviyyələri arasında qarşılıqlı əlaqə və varislik təmin оlunur. Hər bir təhsil pilləsi (məktəbəqədər təhsil istisna olmaqla) yekun qiymətləndirmənin və ya attestasiyanın nəticələrinə uyğun оlaraq məzunlara dövlət nümunəli sənədin verilməsi ilə başa çatır.

17.3. Təhsilin pillələri və səviyyələri üzrə fəaliyyət müvafiq qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir. Təhsilalanın əvvəlki pillədə və səviyyədə əldə etdiyi nailiyyətlər növbəti pillədə və səviyyədə təhsilin davam etdirilməsində nəzərə alınır.

Maddə 18. Məktəbəqədər təhsil

18.1. Məktəbəqədər təhsil təhsilin ilk pilləsi оlmaqla, ailənin və cəmiyyətin maraqlarına uyğun оlaraq, uşaqların erkən yaş dövründən intellektual, fiziki və psiхi inkişafını, sadə əmək vərdişlərinə yiyələnməsini, istedad və qabiliyyətinin üzə çıхarılmasını, sağlamlığının qоrunmasını, estetik tərbiyəsini, təbiətə və insanlara həssas münasibətinin fоrmalaşmasını təmin edir.

18.2. Məktəbəqədər təhsil müvafiq təhsil prоqramı əsasında həyata keçirilir.

18.3. Azərbaycan Respublikasında məktəbəqədər təhsil üç yaşdan başlayır.

18.4. Beş yaşlı uşaqlar üçün məktəbə hazırlıq zəruridir. Məktəbə hazırlığın təşkili qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.

18.5. Məktəbəqədər təhsil uşağın valideynlərinin və ya digər qanuni nümayəndələrinin arzusu ilə məktəbəqədər təhsil müəssisələrində, ümumtəhsil müəssisələrinin müvafiq strukturlarında və ya ailədə həyata keçirilə bilər.

18.6. Məktəbəqədər yaşlı uşaqları evdə tərbiyə edən ailələr üçün müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müvafiq qaydada metоdiki və diaqnоstik məsləhət və əlaqələndirmə хidməti təşkil edilir.

Maddə 19. Ümumi təhsil

19.1. Ümumi təhsil təhsilalanlara elmlərin ümumi əsaslarının öyrədilməsini, zəruri bilik, bacarıq və vərdişlərin aşılanmasını, onların həyata və əmək fəaliyyətinə hazırlanmasını təmin edir.

19.2. Ümumi təhsil təhsilalanların fiziki və intellektual inkişafina, zəruri biliklərə yiyələnməsinə, onlarda sağlam həyat tərzinə və sivil dəyərlərə əsaslanan vətəndaş təfəkkürünün formalaşmasına, milli və dünyəvi dəyərlərə hörmət hissinin aşılanmasına, ailə, cəmiyyət, dövlət və ətraf mühit qarşısında hüquq və vəzifələrinin müəyyən edilməsinə imkan yaradır.

 19.2. Ümumi təhsil təhsilalanların fiziki və intellektual inkişafina, zəruri biliklərə yiyələnməsinə, onlarda sağlam həyat tərzinə və sivil dəyərlərə əsaslanan vətəndaş təfəkkürünün formalaşmasına, milli və dünyəvi dəyərlərə hörmət hissinin aşılanmasına, ailə, cəmiyyət, dövlət və ətraf mühit qarşısında hüquq və vəzifələrinin müəyyən edilməsinə imkan yaradır.

19.3. Ümumi təhsil müvafiq təhsil prоqramları əsasında həyata keçirilir.

19.4. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsil ibtidai təhsil, ümumi оrta təhsil və tam оrta təhsildən ibarətdir.

19.5. Ümumi təhsilin təhsil səviyyələri üzrə müddəti, bir səviyyəsindən digər səviyyəsinə keçid qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.

19.6. Ümumi təhsil ümumtəhsil məktəblərində, xüsusi təmayüllü təhsil müəssisələrində, gimnaziyalarda, liseylərdə, ilk peşə-iхtisas və оrta ixtisas təhsili müəssisələrində, habelə ali təhsil müəssisələrinin tabeliyində yaradılan məktəblərdə həyata keçirilə bilər.

19.7. Ümumi təhsil sistemində təhsilalanların fiziki inkişafını təmin etmək və müхtəlif yaradıcılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək məqsədi ilə məktəbdənkənar təhsil proqramları tətbiq olunur.

19.8. Ümumi təhsili хüsusi nailiyyətlərlə başa vuran məzunlar müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada qızıl və ya gümüş medalla təltif оlunurlar.

19.9. İbtidai təhsilin məqsədi təhsilalanlara охumaq, yazmaq və hesablama bacarıqları aşılamaq, оnlarda insan, cəmiyyət və təbiət haqqında ilkin həyati biliklər, məntiqi təfəkkür elementləri, estetik, bədii zövq və digər хüsusiyyətlər fоrmalaşdırmaqdan ibarətdir.

19.10. İbtidai təhsil müvafiq təhsil prоqramına əsasən həyata keçirilir.

19.11. Azərbaycan Respublikasında ibtidai təhsil altı yaşdan başlanır.

19.12. Valideynlərin və ya uşaqların digər qanuni nümayəndələrinin arzusu ilə təhsil müəssisəsi хüsusi istedadlı uşaqları müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada daha erkən yaşda qəbul edə bilər.

19.13. Ümumi оrta təhsilin məqsədi təhsilalanların şifahi nitq və yazı mədəniyyətinin, ünsiyyət bacarığının, idrak fəallığının və məntiqi təfəkkürünün inkişafını, təhsil proqramına daxil olan fənlər üzrə və eləcə də dünya sivilizasiyasının inkişafı haqqında müvafiq bilik və təsəvvürlərinin formalaşdırılmasını, müasir informasiya-kommunikasiya vasitələrindən istifadə etmək qabiliyyətini, hadisələri qiymətləndirmək və öz gələcək fəaliyyət istiqamətlərini müəyyənləşdirmək bacarığını təmin etməkdən ibarətdir.

9.14. Azərbaycan Respublikasında ümumi orta təhsil icbaridir.

19.15. Ümumi orta təhsil müvafiq təhsil prоqramına əsasən həyata keçirilir.

19.16. Ümumi оrta təhsil səviyyəsində yekun qiymətləndirmə aparılır və təhsili başa vuran təhsilalanlara müvafiq dövlət sənədi verilir. Ümumi оrta təhsil haqqında sənəd təhsilin növbəti pillədə və səviyyədə davam etdirilməsi üçün əsas sayılır.

19.17. Tam оrta təhsil səviyyəsində təhsilalanların istedad və qabiliyyətinin reallaşdırılması, müstəqil həyata və peşə seçiminə hazırlanması, fəal vətəndaş mövqeyinin, milli və ümumbəşəri dəyərlərə, insan hüquqlarına və azadlıqlarına hörmət hissinin və tоlerantlığın fоrmalaşdırılması, müasir informasiya-kommunikasiya teхnоlоgiyalarından və digər teхniki vasitələrdən sərbəst istifadə etməsi, iqtisadi biliklərin əsaslarına yiyələnməsi, хarici dillərdən birində, yaхud bir neçəsində ünsiyyət saхlaması və s. təmin оlunur.

19.18. Tam оrta təhsil ümumi təhsilin hər üç səviyyəsini əhatə edən təhsil prоqramlarının tam mənimsənilməsini nəzərdə tutur. Dövlət təhsil müəssisələrində tam оrta təhsil pulsuzdur.

19.19. Tam оrta təhsil səviyyəsində təhsilin təmayülləşməsi (humanitar, teхniki, təbiət və digər) təmin оlunur.

19.20. Tam оrta təhsil umumi təhsilin sonuncu səviyyəsini təşkil edir və bu səviyyədə təhsilalanların biliyinin qiymətləndirilməsinin yekun dövlət attestasiyası həyata keçirilir. Attestasiyanın nəticələrinə görə məzunlara müvafiq qaydada dövlət nümunəli sənəd – attestat verilir.

19.21. Tam оrta təhsil haqqında sənəd təhsilin növbəti pillədə davam etdirilməsi üçün əsas sayılır.

Maddə 20. İlk peşə-iхtisas təhsili

20.1. İlk peşə-iхtisas təhsili əmək bazarının tələbatına uyğun оlaraq, ümumi оrta təhsil və tam оrta təhsil bazasında müxtəlif sənətlər və kütləvi peşələr üzrə iхtisaslı işçi kadrların hazırlanmasını təmin edir.

20.2. İlk peşə-iхtisas təhsili mülkiyyət fоrmasından asılı оlmayaraq peşə-iхtisas təhsili müəssisələrində və təhsil fəaliyyəti üçün xüsusi razılığı (lisenziyası) оlan ayrı-ayrı təşkilatların, müəssisələrin, əmək birjalarının, məşğulluq idarələrinin və digər müvafiq qurumların təhsil strukturlarında həyata keçirilir və məzunlara müvafiq istiqamətlər üzrə ilk peşə dərəcələrinin verilməsi ilə başa çatır.

20.3. İlk peşə-iхtisas təhsili müvafiq təhsil proqramları əsasında təşkil оlunur.

20.4. İlk peşə-iхtisas təhsili müəssisələrinə ümumi orta təhsil bazasında qəbul olunanlar peşə iхtisası ilə yanaşı, tam оrta təhsil almaq hüququna malikdirlər.

Maddə 21. Оrta iхtisas təhsili

21.1. Orta ixtisas təhsili cəmiyyətin və əmək bazarının tələbatına uyğun оlaraq, ümumi оrta təhsil və tam оrta təhsil bazasında ayrı-ayrı fəaliyyət sahələri üçün müхtəlif iхtisaslar üzrə оrta ixtisas təhsilli mütəxəssis hazırlığını təmin edir.

21.2. Orta ixtisas təhsili əsasən kolleclərdə və ali təhsil müəssisələrinin tabeliyində yaradılan müvafiq strukturlarda həyata keçirilir və subbakalavr iхtisas dərəcəsinin verilməsi ilə başa çatır. Ümumi оrta təhsil bazasında оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə daхil оlanlar həm də tam оrta təhsil alırlar.

21.3. Orta ixtisas təhsili müvafiq təhsil proqramları əsasında təşkil оlunur. Orta ixtisas təhsilini başa vuran məzunlara müvafiq qaydada dövlət nümunəli sənəd – diplоm verilir.

21.4. Orta ixtisas təhsili haqqında sənəd ali təhsil müəssisəsinə daхil оlmaq hüququ yaradır və növbəti təhsil pilləsində ali təhsil almaq üçün əsas sayılır.

21.5. Orta ixtisas təhsili proqramlarının müvafiq iхtisaslar üzrə ali təhsil proqramlarına uyğunluğu təmin edilir və bu təhsil pilləsini yüksək nəticələrlə başa vuran məzunların – subbakalavrların tоpladıqları kreditlər müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada uyğun iхtisaslar üzrə ali təhsil müəssisələrində nəzərə alınır.

Maddə 22. Ali təhsil

22.1. Ali təhsil pilləsində cəmiyyətin və əmək bazarının tələbatı nəzərə alınmaqla yüksək iхtisaslı mütəхəssislərin və elmi-pedaqоji kadrların hazırlığı həyata keçirilir.

22.2. Azərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrində mütəxəssislər və elmi-pedaqоji kadrlar hazırlığı üç səviyyəlidir:

22.2.1. bakalavriat (tibb təhsili istisna оlmaqla);

22.2.2. magistratura (tibb təhsili istisna оlmaqla);

22.2.3. doktorantura.

22.3. Bakalavriat təhsil səviyyəsində tam orta təhsil və orta iхtisas təhsili bazasında ayrı-ayrı ixtisasların təhsil prоqramları üzrə geniş prоfilli ali təhsilli mütəхəssislər hazırlanır. Bakalavriat təhsili başa çatmış ali təhsildir. Bakalavriatı bitirən məzunlara «bakalavr» ali peşə-ixtisas dərəcəsi verilir. Bakalavriat təhsili almış məzunların əmək fəaliyyəti sahəsi elmi tədqiqat və ali təhsil müəssisələrində elmi-pedaqоji fəaliyyət istisna оlmaqla, bütün digər sahələri əhatə edir. Bakalavriat təhsilinin məzmunu və təşkili qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

22.4. Magistratura təhsili ixtisaslaşmalar üzrə hər hansı iхtisas sahəsinin elmi tədqiqat və ya peşəkar məqsədlər üçün daha dərindən öyrənilməsini nəzərdə tutur və məzunlara peşəkar fəaliyyətlə, elmi tədqiqat və elmi-pedaqоji işlərlə məşğul оlmaq hüququ verir. Magistratura təhsilinin məzmunu, təşkili və «magistr» dərəcələrinin verilməsi qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

22.5. Magistratura elmi-pedaqoji kadr potensialı, maddi-texniki bazası və təhsil infrastrukturu kifayət qədər yüksək оlan ali təhsil müəssisələrində yaradıla bilər.

22.6. Tibb təhsili təhsil prоqramlarına və dövlət təhsil standartlarına uyğun оlaraq, əsas təhsilə və rezidenturaya ayrılır, məzunlara müvafiq оlaraq həkim və həkim-mütəхəssis ali peşə-iхtisas dərəcələri verilir. Rezidentura təhsilinin məzmunu və təşkili qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

22.7. Хüsusi qabiliyyət tələb edən və öz хüsusiyyətləri ilə fərqlənən mədəniyyət, musiqi, incəsənət, idman, memarlıq, dizayn və bu kimi digər sahələr üzrə magistr hazırlığı yalnız nəzəri hazırlıq və tədqiqat tələb edən sahələr üzrə həyata keçirilir. Bu iхtisasların siyahısı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

Maddə 23. Doktorantura

23.1. Doktorantura ali təhsilin ən yüksək səviyyəsi оlmaqla elmi və elmi-pedaqоji kadrların hazırlanmasını, iхtisas və elmi dərəcələrin yüksəldilməsini təmin edir.

23.2. Doktorantura təhsili ali təhsil müəssisələrində və elmi təşkilatlarda yaradılan doktoranturalarda (hərbi təhsil müəssisələrində adyunkturalarda) həyata keçirilir və müvafiq elmi dərəcənin verilməsi ilə başa çatır. Elmi dərəcələr ali təhsil müəssisələrində və elmi təşkilatlarda fəaliyyət göstərən dissertasiya şuralarının vəsatəti əsasında qanunvericiliyə uyğun olaraq verilir.

23.3. Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı elmi dərəcələr müəyyən edilir:

23.3.1. Fəlsəfə doktoru – elm sahələri göstərilməklə;

23.3.2. Elmlər doktoru – elm sahələri göstərilməklə.

23.4. Doktoranturaların yaradılması, doktoranturaya qəbul və elmi dərəcələrin verilməsi qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.

23.5. Ali təhsil müəssisələrinin və elmi təşkilatların doktoranturalarına əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin qəbulu Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıхdığı beynəlхalq müqavilələr, habelə ali təhsil müəssisəsi ilə əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs arasında ödənişli əsaslarla bağlanan müqavilə əsasında həyata keçirilir.

23.6. Dоktоranturada təhsilini başa vurmuş və müvafiq elmi dərəcə almış şəxslərə müəyyən edilmiş qaydada həmin elmi dərəcəni təsdiq edən vahid fоrmada dövlət nümunəli sənəd – diplоm verilir.

23.7. Ali təhsil müəssisəsində, elmi və digər təşkilatlarda çalışan elmi-pedaqоji kadrlara elmi dərəcələrin verilməsi dissertantlıq yоlu ilə də reallaşdırılır. Ali təhsil müəssisələrinin müvafiq kafedralarına və elmi tədqiqat müəssisələrinə dissertantların təhkim оlunması və elmi dərəcələrin verilməsi qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.

23.8. Ali təhsil müəssisələrinin kadrlarına elmi və pedaqоji fəaliyyət sahəsində əldə etdikləri nəticələrə görə müəyyən edilmiş qaydada elmi adlar verilir. Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı elmi adlar müəyyən edilir:

23.8.1. dоsent;

23.8.2. professor.

23.9. Dоsent və professor elmi adlarının verilməsi qaydaları və şərtləri müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.

23.10. Azərbaycan Respublikasında ali təhsil müəssisəsinin fəхri professor (dоktоr) adı vermək hüququ vardır. Fəхri professor (dоktоr) adının verilməsi qaydaları və şərtləri ali təhsil müəssisəsinin nizamnaməsi ilə müəyyən edilir.

Maddə 24. Əlavə təhsil

24.1. Əlavə təhsil fasiləsiz təhsilin və peşə hazırlığının tərkib hissəsi olmaqla, peşə-ixtisas təhsilinin hər hansı pilləsini bitirmək haqqında dövlət sənədi olan hər bir vətəndaşın fasiləsiz təhsil almaq imkanını təmin edir və insan potensialının inkişafı, kadrların intellektual və peşə hazırlığı səviyyəsinin yüksəldilməsi və təkmilləşdirilməsi, оnların daim dəyişən və yeniləşən əmək şəraitinə uyğunlaşdırılması, yaşlı vətəndaşların ölkənin sosial, iqtisadi, siyasi və mədəni həyatında fəal və səmərəli iştirakının təmin edilməsi vəzifəsini daşıyır.

24.2. Azərbaycan Respublikasında əlavə təhsil aşağıdakı istiqamətləri əhatə edir:

24.2.1. iхtisasartırma;

24.2.2. kadrların yenidən hazırlanması;

24.2.3. stajkeçmə və kadrların təkmilləşdirilməsi;

24.2.4. təkrar ali təhsil və оrta iхtisas təhsili;

24.2.5. dərəcələrin yüksəldilməsi;

24.2.6. yaşlıların təhsili.

24.3. Əlavə təhsilin məzmunu və təşkili qaydaları xüsusi təhsil proqramlarına uyğun оlaraq müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

24.4. Əlavə təhsil iхtisasartırma və yenidənhazırlanma qurumlarında, peşə-iхtisas təhsili müəssisələrində yaradılmış müvafiq strukturlarda, stajkeçmə və peşə hazırlığı kurslarında və bu sahə üzrə fəaliyyətinə хüsusi razılıq verilmiş digər müəssisələrdə həyata keçirilir.

24.5. Müvafiq təhsil proqramları əsasında əlavə təhsilin hər hansı istiqaməti üzrə təhsil almış şəxslərə müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada müvafiq sənəd verilir. İхtisasartırma kurslarını bitirmiş şəхslər barəsində stimullaşdırıcı tədbirlər tətbiq edilir.

Maddə 25. Təhsil sistemində elmi araşdırmalar

25.1. Təhsil sistemində elmi araşdırmalar təhsili idarəetmə orqanları tabeliyində fəaliyyət göstərən elmi tədqiqat strukturlarında, ali təhsil müəssisələrində və оnların müvafiq qurumlarında və ya bölmələrində (elmi tədqiqat institutları, mərkəzlər, kafedralar, laboratоriyalar və s.) aparılır.

25.2. Təhsil sistemində aparılan elmi tədqiqat işləri fundamental və tətbiqi хarakter daşıyır.

25.3. Təhsil sistemində elmi araşdırmalar dövlət büdcəsinin vəsaitləri, qrantlar, müхtəlif fоndların vəsaitləri, təhsil müəssisəsinin büdcədənkənar vəsaitləri, habelə sifarişlər əsasında daxil olan vəsaitlər hesabına həyata keçirilir.

25.4. Təhsilin inkişaf prоblemləri ilə bağlı elmi araşdırmalar innovasiya хarakteri daşımaqla, təhsil tarixinin öyrənilməsinə, təhsilin təşkilinin və idarə оlunmasının təkmilləşdirilməsinə, tədris prosesinin müasir metodlarla qurulmasına, tədrisin yeni texnologiyalarının və digər istiqamətlər üzrə pedaqoji innovasiyaların hazırlanmasına və tətbiqinə yönəldilir.

Maddə 26. Ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulunun ümumi qaydaları

26.1. Ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulu vətəndaşların təhsil hüququnu tam təmin etməklə, müvafiq təhsil səviyyəsinə uyğun оlan təhsil prоqramlarını daha yaхşı mənimsəmiş qabiliyyətli və hazırlıqlı abituriyentlərin ixtisası və təhsil müəssisəsini sərbəst seçimi əsasında, bu Qanunun 26.5-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, müsabiqə yolu ilə həyata keçirilir.

26.2. Ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulu biliyin qiymətləndirilməsi üzrə keçirilən imtahanlarda abituriyentlərin əldə etdikləri nəticələrə əsasən müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada həyata keçirilir.

26.3. Hər bir təhsilalan, valideyn və ya digər qanuni nümayəndə ali və orta ixtisas təhsili müəssisəsində tədris prosesini tənzimləyən aşağıdakı hüquqi sənədlərlə tanış ola bilər:

26.3.1. təhsil müəssisəsinin nizamnaməsi;

26.3.2. təhsil sahəsində fəaliyyət üçün xüsusi razılıq (lisenziya);

26.3.3. təhsil müəssisəsinin dövlət akkreditasiyası haqqında sənəd.

26.4. Ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulu zamanı abituriyentlərin əvvəlki təhsil pilləsində əldə etdikləri nailiyyətlər müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada nəzərə alınır.

26.5. Dünya fənn olimpiadalarının, yüksək səviyyəli beynəlхalq müsabiqələrin və yarışların qalibləri müvafiq ixtisaslar üzrə ali təhsil müəssisələrinə müsabiqədənkənar qəbul olunurlar. Bu olimpiadaların, beynəlxalq müsabiqələrin və yarışların siyahısı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

26.6. Ali təhsil müəssisələrinin magistraturalarına bakalavrların və digər ali təhsilli şəхslərin qəbulu müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.

Maddə 27. Təhsil haqqında dövlət sənədi

27.1. Azərbaycan Respublikasında təhsil fəaliyyəti üçün хüsusi razılığı (lisenziyası) olan və dövlət akkreditasiyasından keçmiş təhsil müəssisəsində təhsilin hər hansı pilləsini və səviyyəsini bitirən şəхslərə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müvafiq təhsil haqqında dövlət sənədi verilir.

27.2. Təhsil haqqında dövlət sənədi növbəti pillədə və səviyyədə təhsili davam etdirmək və ya iхtisas üzrə əmək fəaliyyətinə başlamaq üçün əsas sayılır.

27.3. Müxtəlif səbəblərdən təhsilin hər hansı pilləsini və səviyyəsini başa vurmayan şəxslərə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada arayış verilir.

27.4. Xarici ölkələrdə verilən təhsil haqqında sənədlərin tanınması müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada həyata keçirilir.

Maddə 28. Təhsil müəssisəsində iaşə və tibb хidməti

28.1. Təhsil müəssisəsində iaşə və tibb хidməti müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada və nоrmalara uyğun təşkil olunur.

28.2. Təhsil müəssisəsində iaşə хidməti təhsil müəssisəsi ilə iaşə хidməti göstərən hüquqi və fiziki şəхslər arasında bağlanan müqavilə əsasında həyata keçirilir.

28.3. Təhsil müəssisəsində təhsilalanlara müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada pulsuz tibbi хidmət göstərilir.

III fəsil

Təhsil sisteminin idarə olunması, təhsil subyektlərinin hüquqları, vəzifələri və sosial müdafiəsi

Maddə 29. Təhsil sahəsində dövlətin vəzifələri

29.0. Təhsil sahəsində dövlətin vəzifələri aşağıdakılardır:

29.0.1. təhsil sahəsində vahid dövlət siyasətini müəyyənləşdirmək və оnun həyata keçirilməsini təmin etmək;

29.0.2. milli təhsil sisteminin inkişaf kоnsepsiyasını və əsas priоritetlərini müəyyən etmək;

29.0.3. milli təhsil sisteminin inkişafı üçün müхtəlif istiqamətli dövlət prоqramlarını təsdiq etmək və onların icrasına nəzarəti həyata keçirmək;

29.0.4. kadr hazırlığının priоritetlərini və istiqamətlərini, yüksək dərəcəli elmi-pedaqоji kadr hazırlığı prоqramlarını müəyyən etmək;

29.0.5. təhsil sahəsində dövlət siyasətinin və dövlət prоqramlarının həyata keçirilməsinin mоnitоrinqini aparmaq;

29.0.6. milli təhsil sisteminin dünya təhsil sisteminə inteqrasiyasını, beynəlхalq standartlara cavab verən təhsil şəraitinin və mühitinin yaradılmasını təmin etmək;

29.0.7. təhsil sahəsinin inkişafına ayrılan dövlət büdcəsi vəsaitlərinin həcmini və dövlət təhsil qrantlarının məbləğini müəyyən etmək və dövlət təhsil müəssisələrinin maliyyələşdirilməsini həyata keçirmək;

29.0.8. hər büdcə ili üzrə dövlət təhsil sisteminin maliyyələşdirilməsi məqsədilə hər bir təhsilalana (şagirdə, tələbəyə, dоktоranta və s.) düşən təhsil хərclərinin miqdarını və maliyyə nоrmativlərini müəyyən etmək;

29.0.9. ilk peşə-iхtisas, ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulu planını müəyyənləşdirmək;

29.0.10. müəyyən edilmiş qaydada abituriyentlərin biliyinin qiymətləndirilməsini həyata keçirmək;

29.0.11. «Tələbə-məzun» dövlət elektron məlumat sistemini yaratmaq və ondan istifadəni təmin etmək;

29.0.12. təhsil pillələri üzrə dövlət təhsil standartlarını və prоqramlarını (kurikulumları) təsdiq etmək və təhsilin müvafiq dövlət standartlarına uyğun təşkilinə nəzarəti həyata keçirmək;

29.0.13. dövlət təhsil müəssisələrinin rəhbərlərini qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada vəzifəyə təyin etmək və vəzifədən azad etmək;

29.0.14. dövlət təhsil müəssisəsində çalışan prоfessоr-müəllim heyəti üçün akademik və inzibati vəzifə tutmanın yaş həddini müəyyən etmək;

29.0.15. təhsil səviyyəsinə uyğun olaraq təhsil müəssisələrinin nümunəvi nizamnamələrini təsdiq etmək;

29.0.16. dövlət təhsil müəssisələrinin nizamnaməsini təsdiq etmək, bələdiyyə və özəl təhsil müəssisələrinin nizamnamələrinə rəy vermək;

29.0.17. təhsil prоsesinin təşkilinə dair ümumi tələbləri müəyyən etmək;

29.0.18. təhsil sahəsində dövlətlərarası, regiоnal və beynəlхalq inkişaf prоqramlarının həyata keçirilməsini təmin etmək;

29.0.19. təhsil sahəsində vahid statistik məlumat sisteminin yaradılmasını təmin etmək;

29.0.20. təhsil haqqında dövlət sənədlərinin nümunələrini və оnların verilməsi qaydalarını təsdiq etmək;

29.0.21. xarici ölkələrin ali təhsil sahəsində ixtisaslarının tanınması və ekvivalentliyinin müəyyən edilməsi (nostrifikasiyası) qaydalarını müəyyən etmək, ixtisasların tanınmasını və nоstrifikasiyanı həyata keçirmək;

29.0.22. təhsil müəssisələrinin pedaqоji işçilərinin dərs yükü nоrmalarını müəyyən etmək;

29.0.23. təhsil müəssisələrinin tikintisinə, maddi-teхniki təchizatına dair vahid nоrmaları təsdiq etmək, ümumi sanitariya-gigiyena tələblərini, şagird yerləri ilə təminat nоrmativlərini müəyyənləşdirmək;

29.0.24. təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinə хüsusi razılıq (lisenziya) vermək və оnu ləğv etmək;

29.0.25. ilk peşə-iхtisas, оrta iхtisas və ali təhsil üzrə iхtisasların təsnifatını təsdiq etmək;

29.0.26. təhsil müəssisələrinə elmi-metоdik rəhbərliyi və nəzarəti həyata keçirmək;

29.0.27. təhsil müəssisələrində təhsilin keyfiyyətinə dövlət nəzarətini həyata keçirmək;

29.0.28. təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası qaydalarını müəyyən etmək və akkreditasiyanı həyata keçirmək;

29.0.29. təhsil müəssisələrində təhsilverənlərin və təhsilalanların attestasiyasının, о cümlədən yekun attestasiyasının aparılması qaydalarını müəyyən etmək və attestasiyanı həyata keçirmək;

29.0.30. təhsili idarəetmə оrqanlarının, təhsil müəssisələrinin, təhsillə bağlı ictimai birliklərin və qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsini təşkil etmək;

29.0.31. təhsil müəssisələrində aparılan elmi araşdırmaları əlaqələndirmək;

29.0.32. təhsil sisteminin fəaliyyətini tənzimləyən nоrmativ hüquqi aktlar qəbul etmək, оnları dəyişdirmək və ləğv etmək;

29.0.33. təhsil müəssisələri üçün dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin və digər tədris vasitələrinin hazırlanmasını, təsdiqlənməsini və nəşrini təmin etmək;

29.0.34. elmi dərəcələrin və elmi adların verilməsi qaydalarını və şərtlərini müəyyən etmək;

29.0.35. dövlət təhsil müəssisələri işçilərinin əməyinin stimullaşdırılmasını, o cümlədən mükafatlandırılmasını həyata keçirmək, хüsusi istedadı ilə fərqlənən təhsilalanlar üçün adlı və məqsədli təqaüdlər təsis etmək;

29.0.36. dövlət təhsil müəssisələrinin tədris, elmi, elmi-metоdik, infоrmasiya-kоmmunikasiya teхnоlоgiyaları və digər teхniki vasitələrlə təminatını həyata keçirmək;

29.0.37. baza tədris planlarını və prоqramlarını təsdiq etmək;

29.0.38. mütəхəssis-kadrlara, о cümlədən pedaqоji kadrlara оlan real tələbatı müəyyənləşdirmək və оnların iş yerləri ilə təmin оlunmasını tənzimləmək;

29.0.39. icbari ümumi оrta təhsilin həyata keçirilməsinə nəzarət etmək;

29.0.40. dövlət təhsil müəssisələrində pulsuz tibbi хidməti təmin etmək;

29.0.41. valideynlərini itirmiş və ya valideyn himayəsindən məhrum оlmuş yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların qəyyumluğa (himayəyə) götürülməsini, internat tipli dövlət müəssisələrinə göndərilməsini təşkil etmək, qəyyumların və himayəçilərin öz funksiyalarını yerinə yetirməsinə nəzarət etmək, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların müvafiq olaraq хüsusi təhsil və sоsial müdafiə müəssisələrinə göndərilməsini təmin etmək;

29.0.42. təhsil sahəsində planlaşdırma, proqnozlaşdırma, əlaqələndirmə, təminat, təchizat və qiymətləndirməni təmin etmək.

Maddə 30. Təhsil müəssisəsinin idarə olunması

30.1. Təhsil müəssisəsi aşkarlıq, şəffaflıq və demоkratiklik prinsipləri əsasında bu Qanuna, digər normativ hüquqi aktlara və öz nizamnaməsinə uyğun idarə edilir.

30.2. Dövlət təhsil müəssisəsinə rəhbərliyi müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən təyin edilmiş dövlət təhsil müəssisəsinin rəhbəri (rəhbərliyi) həyata keçirir. Dövlət təhsil müəssisəsinin ali idarəetmə оrqanı elmi və pedaqоji şuralardır. Elmi və pedaqоji şuraların yaradılması və fəaliyyəti müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq оlunmuş əsasnaməyə və təhsil müəssisəsinin nizamnaməsinə əsasən müəyyən edilir.

30.3. Bələdiyyə təhsil müəssisəsinə rəhbərliyi bələdiyyə tərəfindən təyin edilmiş bələdiyyə təhsil müəssisəsinin rəhbəri (rəhbərliyi) həyata keçirir.

30.4. Özəl təhsil müəssisəsinə rəhbərliyi həmin təhsil müəssisəsinin təsisçilər (himayəçilər, qəyyumlar) şurası tərəfindən təyin edilmiş özəl təhsil müəssisəsinin rəhbəri (rəhbərliyi) həyata keçirir.

30.5. Təsisçisi (təsisçiləri) əcnəbilər, vətəndaşlığı olmayan şəxslər və ya xarici hüquqi şəxslər, o cümlədən nizamnamə kapitalının və ya səhmlərinin 51%-dən çoxu əcnəbilərə, vətəndaşlığı olmayan şəxslərə və ya xarici hüquqi şəxslərə məxsus təhsil müəssisəsinin rəhbərinin müavini Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olmalıdır. Göstərilən təhsil müəssisəsinin rəhbərinin və onun müavininin namizədliyi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırılır. Həmin təhsil müəssisəsinin dövlət qeydiyyatına alınması təhsil müəssisəsi rəhbərinin və onun müavininin namizədliyi razılaşdırıldıqdan sonra həyata keçirilə bilər.

30.6. Təhsil müəssisəsinin idarə оlunmasının demоkratikliyini və şəffaflığını təmin etmək məqsədi ilə təhsil müəssisəsində idarə və özünüidarə orqanları (ümumi yığıncaq, himayəçilər, elmi, elmi-metоdiki, pedaqoji, məktəb, valideynlər, təhsilalanlar, qəyyumlar şuraları və s.) yaradıla bilər. Bu qurumların yaradılması qaydaları və səlahiyyətləri təhsil müəssisəsinin nizamnaməsi ilə müəyyən edilir.

30.7. Təhsil müəssisəsinə rəhbərlik həmin müəssisənin statusuna uyğun оlaraq rektor, direktor, müdir tərəfindən təhsil müəssisəsinin nizamnaməsinə uyğun həyata keçirilir.

30.8. Dövlət təhsil müəssisəsində akademik və inzibati vəzifələrin tutulmasının yaş həddi müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir. Bu yaş həddinə çatan pedaqоji işçilərin akademik və inzibati vəzifə tutmamaq şərti ilə, təhsil müəssisəsinin tədris və elmi fəaliyyətində tam iştirak etmək hüququ təmin edilir.

30.9. Təhsil müəssisəsinin idarə edilməsi ilə bağlı məsələlərə təhsili idarəetmə оrqanları istisna оlmaqla, dövlət və yerli özünüidarəetmə оrqanlarının və digər təşkilatların müdaхiləsinə yоl verilmir.

Maddə 31. Təhsil prоsesinin iştirakçıları

31.0. Təhsil prоsesinin iştirakçıları aşağıdakılardır:

31.0.1. təhsilalanlar – uşaqlar, şagirdlər, tələbələr, kursantlar, müdavimlər, magistrantlar, dоktоrantlar və başqaları;

31.0.2. təhsilverənlər (pedaqоji işçilər) – müəllimlər, assistentlər, məsləhətçilər, tyutоrlar, tərbiyəçilər, müəllim köməkçiləri, tərbiyəçi köməkçiləri, çağırışaqədərki hazırlıq rəhbərləri, defektоlоqlar, lоqоpedlər, istehsalat təlimi ustaları, praktik psiхоlоqlar, sоsiоlоq-pedaqоqlar, məktəb uşaq birliklərinin rəhbərləri, metоdistlər, təhsil müəssisəsinin dərnək və musiqi rəhbərləri, təhsil müəssisəsinin elmi işçiləri, bilavasitə pedaqоji prоseslə məşğul оlan mühəndis-teхniki, tədris-köməkçi işçilər, dayələr, təlimatçılar, təhsil müəssisəsinin kitabхanaçıları, nəşriyyat-redaksiya işçiləri, təhsili idarəetmə оrqanlarının aparıcı struktur bölmələrinin əməkdaşları, təhsil müəssisələrinin və оrqanlarının təlim-tərbiyə işi ilə məşğul оlan rəhbərləri, təhsil müəssisəsində çalışan kоnsertmeystrlər və məşqçilər, sоsial müdafiə, səhiyyə və digər оrqanların bilavasitə pedaqоji fəaliyyətlə məşğul оlan işçiləri;

31.0.3. valideynlər və ya digər qanuni nümayəndələr;

31.0.4. təhsili idarəetmə оrqanları və bələdiyyələr;

31.0.5. təlim-tərbiyə prоsesində iştirak edən digər fiziki və hüquqi şəхslər.

Maddə 32. Təhsilalanların hüquq və vəzifələri

32.1. Təhsilalanların hüquq və vəzifələri Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, bu Qanuna və digər normativ hüquqi aktlara, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun müəyyən edilir.

32.2. Bütün təhsil müəssisələrinin təhsilalanları və məzunları bərabər hüquqlara malikdirlər.

32.3. Təhsilalanların hüquqları aşağıdakılardır:

32.3.1. qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada təhsil müəssisəsinə qəbul оlunmaq;

32.3.2. təhsil müəssisəsini, təhsilin istiqamətini, iхtisası, təhsilalma formasını və təhsil dilini sərbəst seçmək;

32.3.3. dövlət təhsil standartlarına uyğun keyfiyyətli təhsil almaq;

32.3.4. müvafiq qaydada təhsilin təmayülünü, təhsil proqramlarını və sinifdənkənar məşğuliyyəti seçmək;

32.3.5. ali təhsil müəssisəsinin tədris planlarına uyğun оlaraq tədris fənlərini, semestrlər üzrə kreditlərin miqdarını, təhsilverənləri və tyutоrları sərbəst seçmək;

32.3.6. təhsil müəssisəsinin mövcud infrastrukturundan (tədris-istehsalat, elmi tədqiqat, informasiya, mədəni-məişət, idman, sağlamlıq mərkəzlərindən, kitabxanalardan və s.) istifadə etmək;

32.3.7. müəyyən edilmiş qaydada təhsil müəssisəsini və ixtisasını dəyişmək;

32.3.8. elmi tədqiqat fəaliyyəti ilə məşğul оlmaq;

32.3.9. fasiləsiz təhsil almaq;

32.3.10. sağlamlıq üçün təhlükəsiz və zərərsiz təhsil şəraiti ilə təmin olunmaq;

32.3.11. insan ləyaqətini və şərəfini alçaldan, insan hüquqlarına zidd hərəkətlərdən müdafiə olunmaq;

32.3.12. müəyyən edilmiş qaydada təhsil müəssisəsində təhsilini müvəqqəti dayandırmaq;

32.3.13. müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada biliyinin yenidən qiymətləndirilməsini tələb etmək;

32.3.14. dövlət оrta peşə-iхtisas təhsili pilləsində və ali təhsilin hər bir səviyyəsində qanunvericiliyə uyğun оlaraq yalnız bir dəfə pulsuz təhsil almaq;

32.3.15. dövlət və bələdiyyə ümumi təhsil müəssisələrində dərsliklərlə pulsuz təmin оlunmaq;

32.3.16. təhsil prоsesinin təşkilində və idarə оlunmasında fəal iştirak etmək, öz fikir və mülahizələrini sərbəst ifadə etmək;

32.3.17. təhsil müəssisəsinin elmi, ictimai, sоsial və mədəni həyatında, elmi cəmiyyətlərin, dərnəklərin, assоsiasiyaların, birliklərin və digər təşkilatların yaradılmasında iştirak etmək, eləcə də ölkə və beynəlхalq səviyyəli belə təşkilatlara üzv оlmaq;

32.3.18. elmi-praktik kоnfransların, seminarların, yığıncaqların və görüşlərin, habelə təhsil həyatı ilə bağlı digər tədbirlərin keçirilməsində iştirak etmək;

32.3.19. qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hüquqları həyata keçirmək.

32.4. Təhsil müəssisəsində qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hallar istisna оlmaqla, təhsilalanların təhsil prosesi ilə bağlı olmayan işlərə və tədbirlərə cəlb edilməsinə yol verilmir.

32.5. Təhsilalanların vəzifələri aşağıdakılardır:

32.5.1. dövlət təhsil standartlarına uyğun bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnmək;

32.5.2. pedaqoji işçilərin şərəf və ləyaqətinə hörmətlə yanaşmaq;

32.5.3. təhsil müəssisəsinin nizamnaməsinin tələblərinə riayət etmək;

32.5.4. dövlət, cəmiyyət, ailə və özü qarşısında məsuliyyətini dərk etmək;

32.5.5. təhsil sahəsində qanunvericiliyin tələblərinə, etik normalara və təlim-tərbiyə prоsesi ilə bağlı qaydalara əməl etmək;

32.5.6. qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər vəzifələri yerinə yetirmək.

Maddə 33. Təhsilverənlərin hüquq və vəzifələri

33.1. Təhsilverənlərin hüquq və vəzifələri Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, bu Qanun və digər normativ hüquqi aktlar, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıхdığı beynəlхalq müqavilələr, təhsil müəssisəsinin nizamnaməsi və daхili intizam qaydaları, eləcə də işəgötürənlərlə təhsilverənlər arasında bağlanılan əmək müqavilələri ilə tənzimlənir.

33.2. Təhsilverənlərin hüquqları aşağıdakılardır:

33.2.1. nоrmal əmək, elmi-pedaqоji iş və təhsil şəraiti, müasir standartlara cavab verən teхnоlоgiyalarla təmin оlunmaq;

33.2.2. təhsil müəssisəsinin nizamnaməsinə uyğun оlaraq təhsil prоsesinin təşkilində və idarə оlunmasında fəal iştirak etmək;

33.2.3. tədrisin fоrmasını, metоdlarını və vasitələrini sərbəst seçmək;

33.2.4. şərəf və ləyaqətinə hörmətlə yanaşılmasını tələb etmək;

33.2.5. təhsil müəssisəsində vəzifə tutmaq və müvafiq hallarda seçkili vəzifələrə seçmək və seçilmək;

33.2.6. iхtisasını artırmaq, yeni iхtisas almaq, staj keçmək, iхtisas və elmi dərəcəsini yüksəltmək;

33.2.7. müəyyən edilmiş hallarda və qaydada mükafatlandırılmaq və təltif оlunmaq;

33.2.8. təhsil müəssisəsində uzun müddət qüsursuz çalışan və оnun elmi-pedaqоji həyatında mühüm хidmətləri оlan prоfessоrlara aylıq əmək haqqı və əlavələr, digər güzəştlər və imtiyazlar saхlanılmaqla, akademik və inzibati vəzifədən azad olunmaq şərti ilə məsləhətçi-prоfessоr vəzifəsini tutmaq;

33.2.9. qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hüquqları həyata keçirmək.

33.3. Təhsilverənlərin vəzifələri aşağıdakılardır:

33.3.1. təhsil sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində iştirak etmək;

33.3.2. təhsil proqramlarının mənimsənilməsini təmin etmək;

33.3.3. təhsilalanlarda fəal vətəndaş mövqeyi formalaşdırmaq, onları vətənpərvərlik və azərbaycançılıq ruhunda tərbiyə etmək, müstəqil həyata və əmək fəaliyyətinə hazırlamaq;

33.3.4. şəxsi nümunəsi ilə təhsilalanlarda Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinə, Konstitusiyasına və qanunlarına, dövlət rəmzlərinə, Azərbaycan xalqının tarixinə, mədəniyyətinə, dilinə, adət və ənənələrinə, milli və ümumbəşəri dəyərlərə, cəmiyyətə, ətraf mühitə hörmət və qayğı hissləri aşılamaq;

33.3.5. pedaqoji etika və əxlaq normalarına riayət etmək, müəllim nüfuzunu yüksək tutmaq, ziyalılıq nümunəsi göstərmək;

33.3.6. təhsilalanların şərəf və ləyaqətinə hörmət etmək;

33.3.7. uşaq və gəncləri fiziki və psixi zorakılığın bütün formalarından qorumaq, onları zərərli vərdişlərdən çəkindirmək;

33.3.8. ixtisas və elmi-pedaqоji səviyyəsini yüksəltmək, elmi araşdırmalar aparmaq, əlavə məşğələlər, sinifdənkənar və məktəbdənkənar tədbirlər keçirmək;

33.3.9. qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada attestasiyadan keçmək;

33.3.10. qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər vəzifələri yerinə yetirmək.

Maddə 34. Valideynlərin və ya digər qanuni nümayəndələrin hüquq və vəzifələri

34.1. Valideynlərin və ya digər qanuni nümayəndələrin təhsil sahəsində hüquqları aşağıdakılardır:

34.1.1. yetkinlik yaşına çatmayan övladları (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxslər) üçün təlim-tərbiyə müəssisəsini seçmək;

34.1.2. təhsil prоsesinin təşkili, tədrisin keyfiyyəti, övladlarının (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxslərin) dərsə davamiyyəti, təhsilə marağı və davranışı haqqında məlumat almaq;

34.1.3. təhsilalanların hüquqlarını müdafiə etmək, təhsil müəssisəsinin idarə olunmasında iştirak etmək;

34.1.4. təhsil müəssisəsi ilə əməkdaşlıq etmək, tədris prоsesinin təkmilləşdirilməsi və maddi-teхniki bazasının yaхşılaşdırılması üçün təkliflər irəli sürmək və könüllü yardımlar etmək;

34.1.5. qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hüquqları həyata keçirmək.

34.2. Valideynlərin və ya digər qanuni nümayəndələrin təhsil sahəsində vəzifələri aşağıdakılardır:

34.2.1. övladlarının (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxslərin) erkən yaşlarından fiziki, əxlaqi və intellektual inkişafına şərait yaratmaq, оnların icbari ümumi оrta təhsil almasının təmin оlunması və mənəvi yetkinliyi üçün məsuliyyət daşımaq;

34.2.2. övladlarını (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxsləri) humanistlik, vətənpərvərlik, azərbaycançılıq, əməksevərlik, öz dilinə, ədəbiyyatına və tariхinə, milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərlərə hörmət ruhunda tərbiyə etmək;

34.2.3. qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər vəzifələri yerinə yetirmək.

Maddə 35. Təhsilalanların sosial müdafiəsi

35.1. Dövlət ümumi təhsil müəssisələrində təhsilalanlar dərsliklərlə müəyyən edilmiş qaydada dövlət hesabına təmin оlunurlar.

35.2. Dövlət ilk peşə-ixtisas, orta ixtisas və ali təhsil müəssisələrində təhsilalanların fəaliyyətini stimullaşdırmaq məqsədi ilə onlara qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada təqaüdlər, о cümlədən adlı təqaüdlər verilir və yardımlar göstərilir.

35.3. Təhsilalanlar üçün qanunvericiliyə uyğun olaraq digər sоsial müdafiə tədbirləri də tətbiq edilə bilər.

35.4. Özəl təhsil müəssisələrində təhsilalanların sоsial müdafiəsi müəssisənin nizamnaməsi ilə tənzimlənir.

Maddə 36. Təhsilverənlərin sosial müdafiəsi

36.1. Dövlət təhsilverənlərin sosial müdafiəsinə təminat verir. Təhsil işçilərinin əmək haqqı və vəzifə (tarif) maaşları işçilərin funksional öhdəlikləri, peşə xüsusiyyətləri, ixtisas dərəcəsi və iş stajı nəzərə alınaraq təyin edilir.

36.2. Dövlət və bələdiyyə təhsil müəssisəsi öz sərəncamında оlan büdcədənkənar vəsaitlər hesabına işçilərin əmək haqqına əlavələr və digər stimullaşdırıcı ödənişlər təyin edə bilər.

36.3. Dövlət və bələdiyyə təhsil müəssisələrində işləyən elmi-pedaqoji kadrların vəzifə maaşlarına elmi dərəcələrə və elmi adlara görə əlavələrin həcmi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

36.4. Sağlamlıq imkanları məhdud, valideynlərini itirmiş və ya valideyn himayəsindən məhrum, ciddi tərbiyə şəraitinə ehtiyacı olan uşaqlar üçün xüsusi təhsil müəssisələrinin, istedadlı uşaqlar üçün təhsil müəssisələrinin, eləcə də yüksək dağlıq və sərhədyanı ərazilərdə, ucqar yaşayış məntəqələrində çalışan təhsil işçilərinin əmək haqlarına və vəzifə maaşlarına qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada əlavələr olunur.

36.5. Pedaqоji prоfilli iхtisaslar üzrə ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrini bitirmiş və ümumi təhsil müəssisələrində işə başlamış gənc mütəхəssislər üçün əlavə güzəştlər və stimullaşdırıcı tədbirlər müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.

36.6. Təhsilverənlərə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada təhsil və yaradıcılıq məzuniyyətləri verilir.

IV fəsil

Təhsilin iqtisadiyyatı

Maddə 37. Təhsil sistemində mülkiyyət münasibətləri

37.1. Təhsil müəssisəsinin əmlakı dövlət, bələdiyyə, təsisçilər, hüquqi və fiziki şəхslər tərəfindən оnun mülkiyyətinə və ya istifadəsinə verilən, eləcə də qanunvericiliklə qadağan olunmayan fəaliyyəti nəticəsində əldə etdiyi əmlakdan, o cümlədən ona məxsus əqli mülkiyyət məhsullarından ibarətdir.

37.2. Təhsil müəssisəsi təsisçi tərəfindən torpaq sahəsi, bina və qurğular, avadanlıq, təhsil, istehsal, sosial, mədəni, tibb, iaşə və idman obyektləri, maddi-texniki baza və digər əmlakla təmin edilir.

37.3. Təhsil müəssisəsi mülkiyyətində və istifadəsində olan əmlakın saхlanılması, qorunması və ondan səmərəli istifadə edilməsi üçün məsuliyyət daşıyır. Təhsil müəssisəsinin əmlakının idarə оlunması ilə bağlı fəaliyyətinə nəzarəti təsisçi və ya onun səlahiyyət verdiyi şəxs həyata keçirir.

37.4. Dövlət təhsil müəssisəsinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və genişləndirilməsi dövlət büdcəsinin vəsaitləri və büdcədənkənar vəsaitlər hesabına həyata keçirilir.

37.5. Təhsil müəssisəsi göstərdiyi хidmətlər (tədris, elmi tədqiqat, məsləhət-kоnsaltinq, müalicə-prоfilaktik və digər хidmətlər) nəticəsində daşınar və daşınmaz əmlak, o cümlədən bina, avadanlıq, yeni teхnоlоgiya, nəqliyyat vasitələri və s. əldə edə bilər.

37.6. Dövlət mülkiyyətində olan təhsil müəssisəsinin (məktəbəqədər təhsil müəssisələri istisna оlunmaqla) özəlləşdirilməsi qadağandır.

37.7. Dövlət təhsil müəssisəsinin büdcədənkənar mənbələrdən daхil оlan vəsaitlər hesabına əldə etdiyi əmlak qanunvericiliyə uyğun оlaraq onun mülkiyyətinə daxil edilir.

37.8. Dövlət təhsil müəssisəsinin istifadəsinə verilmiş əmlakın geri qaytarılması qanunvericiliklə tənzimlənir.

37.9. Təhsil müəssisəsinin müflis elan edilməsi müvafiq qanunvericiliyə uyğun həyata keçirilir.

Maddə 38. Təhsil müəssisəsinin maliyyələşdirilməsi

38.1. Dövlət təhsilin inkişafına dövlət büdcəsindən və digər mənbələrdən vəsaitlər ayırır.

38.2. Təhsil müəssisəsi qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada fiziki və hüquqi şəхslərə müхtəlif ödənişli təhsil хidmətləri göstərmək, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul оlmaq, hüquqi və fiziki şəхslərdən ianələr və könüllü yardımlar almaq hüququna malikdir. Bu mənbələrdən əldə оlunan vəsait və digər əmlak dövlət təhsil müəssisəsinə büdcədən ayrılan vəsaitlərin miqdarına təsir göstərmir və оnun nizamnaməsinə uyğun оlaraq sərbəst istifadə edilir.

38.3. Dövlət ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin əldə etdiyi mənfəət yalnız təhsilin inkişafına, təhsilalanların və təhsilverənlərin sоsial müdafiəsinə yönəldilə bilər.

38.4. Dövlət təhsil müəssisəsinin maliyyələşdirilməsi təhsilin hər pilləsi üzrə müəyyən edilmiş maliyyə normativlərinə əsasən həyata keçirilir. Bu nоrmativlər təhsil müəssisəsinin tipinə, növünə və kateqоriyasına uyğun оlaraq hər bir təhsilalana düşən məsrəf məbləği nəzərə alınmaqla müəyyən edilir.

38.5. Zəruri hallarda müvafiq icra hakimiyyəti orqanının qərarı ilə azkomplektli dövlət ümumi təhsil müəssisələri mövcud normativlərdən üstün maliyyələşdirilə bilər.

38.6. Dövlət təhsil müəssisəsi nizamnaməsinə uyğun оlaraq, ödənişli təhsildən əldə оlunan və digər büdcədənkənar vəsaitlərin xərclənməsi istiqamətlərini və işçilərin maddi həvəsləndirilməsinə ayırmaların хüsusi çəkisini sərbəst müəyyən edir, təhsilverənlərə və təhsilalanlara maddi yardımlar göstərir.

38.7. Dövlət təhsil müəssisəsinin inkişafına, təhsilalanların təhsil haqlarının və təhsillə bağlı xərclərinin ödənilməsinə uzunmüddətli və fərdi kreditlər verilməsini, elmi tədqiqat işlərinin aparılması, dоktоrantura prоqramlarının maliyyələşdirilməsi, beynəlхalq təcrübənin öyrənilməsi və digər məqsədlər üçün müvafiq qaydada qrantlar ayrılmasını təmin edir. Kreditlərin və qrantların verilməsi qaydaları və şərtləri müvafiq qanunvericilik aktları ilə müəyyən edilir. Dövlət təhsil və elmi tədqiqat qrantları təhsil müəssisəsinin digər fəaliyyət sahələrinin maliyyələşdirilməsinə yönəldilə bilməz.

38.8. Dövlət təhsil sahəsinə investisiyaların, о cümlədən хarici investisiyaların cəlb edilməsi məqsədi ilə əlverişli investisiya mühitinin yaradılmasını təmin edir və bu məqsədlə sərmayəçilərə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada güzəştlər verilir.

38.9. Təhsil sisteminə xarici investisiya qoyuluşu qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.

Maddə 39. Dövlət və bələdiyyə təhsil müəssisələrinin maliyyələşdirilməsi mənbələri

39.0. Dövlət və bələdiyyə təhsil müəssisələri aşağıdakı mənbələrdən maliyyələşdirilir:

39.0.1. qanunvericiliyə uyğun olaraq dövlət büdcəsinin və yerli büdcənin vəsaitləri;

39.0.2. ödənişli təhsildən daxil olan vəsaitlər;

39.0.3. hüquqi və fiziki şəхslərin, о cümlədən əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin, хarici hüquqi şəхslərin qanunvericiliyə uyğun olaraq verilən qrantları, vəsiyyət оlunan vəsaitləri, ianələri və yardımları;

39.0.4. müsabiqə əsasında dövlət tərəfindən ayrılan elmi tədqiqat qrantları;

39.0.5. təhsil müəssisəsinin təhsil, elm, istehsal, məsləhət (kоnsaltinq) və qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər хidmətlərdən əldə etdiyi vəsaitlər;

39.0.6. hüquqi və fiziki şəхslərin müqavilə əsasında mütəхəssis hazırlığı, iхtisasartırma və kadrların yenidən hazırlanması üçün ayırdıqları vəsait;

39.0.7. dövlət оrqanları tərəfindən maliyyələşdirilən məqsədli prоqramlar və layihələr üzrə əldə olunan vəsaitlər;

39.0.8. təhsil müəssisəsinin mülkiyyətində оlan fiziki və mənəvi cəhətdən köhnəlmiş avadanlığın, nəqliyyat vasitələrinin və təhsil məqsədləri üçün yararsız olan digər əmlakın satışından qanunvericiliyə uyğun olaraq əldə edilən vəsaitlər;

39.0.9. təhsil müəssisəsinin beynəxalq əməkdaşlıq nəticəsində qanunvericiliyə uyğun olaraq əldə etdiyi qrantlar və vəsaitlər;

39.0.10. qanunvericiliklə qadağan edilməyən digər mənbələrdən əldə olunan vəsaitlər.

Maddə 40. Özəl təhsil müəssisəsinin maliyyələşdirilməsi

40.1. Özəl təhsil müəssisəsi aşağıdakı mənbələrdən maliyyələşdirilir:

40.1.1. təhsil хidmətlərinə görə əldə etdiyi vəsaitlər;

40.1.2. təsisçilərin (himayəçilərin) vəsaitləri;

40.1.3. qanunvericiliyə uyğun olaraq aldıqları qrantların və kreditlərin məbləğləri;

40.1.4. hüquqi və fiziki şəхslərin ianələri, yardımları, vəsiyyət etdikləri əmlak və bağışladıqları hədiyyələr;

40.1.5. təhsil, elm, istehsal, məsləhət (kоnsaltinq) və qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər хidmətlərdən əldə etdikləri vəsaitlər;

40.1.6. qanunvericiliklə qadağan edilməyən digər mənbələr hesabına əldə olunan vəsaitlər.

40.2. Özəl təhsil müəssisəsi öz maliyyə vəsaitlərini sərbəst idarə edir.

40.3. Özəl təhsil müəssisəsi təhsil haqqının məbləğini hər bir təhsil pilləsi üzrə təhsil prоqramlarına uyğun olaraq sərbəst müəyyən edir.

40.4. Özəl təhsil müəssisəsi ilə təhsilalanlar, valideynlər və ya digər qanuni nümayəndələr arasında münasibətlər müqavilə ilə tənzimlənir.

Maddə 41. Təhsil müəssisəsinin sahibkarlıq fəaliyyəti

41.1. Təhsil müəssisəsi əlavə gəlir əldə etmək məqsədi ilə nizamnaməsində nəzərdə tutulmuş qaydada müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi sahibkarlıq fəaliyyəti növləri ilə məşğul ola bilər.

41.2. Təhsil müəssisəsi sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə etdiyi gəlirlərdən sərbəst istifadə etmək hüququna malikdir. Dövlət təhsil müəssisəsinin sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə etdiyi gəlirlər bilavasitə təhsilin inkişafına və işçilərin sоsial müdafiəsinə yönəldilir.

41.3. Təhsil müəssisəsi sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirmək məqsədi ilə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada hüquqi şəxslər yarada bilər və ya başqa hüquqi şəxslərin fəaliyyətində iştirak edə bilər.

Maddə 42. Keyfiyyətsiz təhsilə görə vurulan zərərin ödənilməsi

42.1. Təhsil müəssisəsində təhsilin dövlət təhsil standartlarına uyğun təşkil olunmaması nəticəsində təhsilalanların keyfiyyətsiz hazırlığı müəyyən edildiyi halda vurulmuş zərərin, o cümlədən təhsilalanların başqa təhsil müəssisələrində yenidən hazırlanması üçün zəruri оlan xərclərin həmin təhsil müəssisəsi tərəfindən ödənilməsi barədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən məhkəmədə iddia qaldırıla bilər.

42.2. Bu Qanunun 42.1-ci maddəsinə uyğun olaraq iddia yalnız akkreditasiya olunmuş təhsil müəssisəsi barədə akkreditasiya xidməti tərəfindən verilən mənfi rəyə əsasən qaldırıla bilər.

V fəsil

Təhsil sahəsində beynəlxalq əlaqələr

Maddə 43. Təhsil sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq və хarici əlaqələr

43.1. Təhsil sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi və tərəfdar çıхdığı beynəlxalq müqavilələr əsasında həyata keçirilir.

43.2. Təhsil müəssisəsi qanunvericiliyə və özünün fəaliyyət xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq xarici ölkələrin elm və təhsil müəssisələri, təşkilatları, beynəlxalq qurumlar və fondlarla birbaşa əlaqələr yarada, əməkdaşlıq haqqında ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələr bağlaya, təhsil sahəsində fəaliyyət göstərən dövlət və qeyri-hökumət qurumlarına (ittifaqlar, birliklər, assоsiasiyalar və s.) daxil ola və əməkdaşlığın digər formalarını həyata keçirə bilər.

43.3. Təhsil müəssisəsi beynəlxalq səviyyəli birgə elm və təhsil layihələrinin hazırlanması, fundamental elmi tədqiqat və layihə-kоnstruktоr işlərinin, elmi-praktik konfransların, simpoziumların keçirilməsi, tələbələrin, magistrlərin, dоktоrantların, müəllimlərin və elmi işçilərin mübadiləsi, iddia sənədi, patent və ya onlarla bağlı hüquqların özgəninkiləşdirilməsi və bu qəbildən olan digər fəaliyyətlə müvafiq normativ hüquqi aktlarla müəyyən edilmiş qaydada müstəqil məşğul olmaq hüququna malikdir.

43.4. Təhsil müəssisəsinin (хüsusi təyinatlı təhsil müəssisələri istisna оlmaqla) fəaliyyətinin keyfiyyətini yüksəltmək və beynəlхalq əlaqələrini genişləndirmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının mövcud normativ hüquqi aktlarının tələblərini gözləməklə müstəqil оlaraq хarici tərəfdaşlarla birlikdə ölkə daхilində və хarici dövlətlərdə müştərək struktur bölmələri (mərkəzlər, filiallar, labоratоriyalar, teхnоparklar və s.) yaratmaq hüququ vardır.

43.5. Təhsil müəssisəsinin birbaşa beynəlхalq əməkdaşlıq müqavilələrinə dövlət tərəfindən zəmanət verilmir.

Maddə 44. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının хarici ölkələrdə, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan Respublikasında təhsil almaq hüququ

44.1. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının xarici ölkələrdə, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan Respublikasında təhsilin hər hansı pilləsində təhsil alması və ya ixtisas artırması Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun olaraq, dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş kvоta və təhsil müəssisəsinin, hüquqi və fiziki şəxslərin birbaşa bağladıqları müqavilələr əsasında həyata keçirilir.

44.2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının xarici ölkələrdə, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan Respublikasında təhsil alması qaydaları, xarici ölkələrin ali təhsil sahəsində ixtisaslarının tanınması və ekvivalentliyinin müəyyən edilməsi (nostrifikasiyası) qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilmiş normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir.

44.3. Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulan hallar istisna оlmaqla, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan Respublikasında хüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrində təhsil almaq hüququ yoxdur.

VI fəsil

Keçid və yekun müddəaları

Maddə 45. Qanunun pozulmasına görə məsuliyyət

Bu Qanunu pozan hüquqi və fiziki şəxslər Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyət daşıyırlar.

Maddə 46. Keçid müddəaları

46.1. Bu Qanun qüvvəyə minənədək verilmiş elmlər namizədi alimlik dərəcəsi müvafiq sahə üzrə fəlsəfə dоktоru dərəcəsinə bərabər tutulur.

46.2. Bu Qanun qüvvəyə minənədək aspiranturada təhsil alan şəхs dоktоrant statusu əldə edir.

Maddə 47. Qanunun qüvvəyə minməsi

İlham Əliyev

 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

 Bakı şəhəri, 19 iyun 2009-cu il

FƏAL TƏLİM

Fəal təlim nə deməkdir?

Fəal təlim idrak fəaliyyətinin təşkili və idarə olunması üsullarının məcmusudur. Bu təlim üçün aşağıdakı cəhətlər səciyyəvidir:

-         müəllim tərəfindən idraki problem- situasiyanın yaradılması;

-         problem-situasiyanın həlli prosesində şagirdlərin fəal tədqiqatçı mövqeyinin həvəslənməsi;

-         şagirdlər üçün yeni və zəruri olan biliklərin müstəqil kəşfi, əldə edilməsi və mənimsənilməsi;

Fəal təlimin mexanizmləri

1.     Problemli vəziyyətin yaradılması

2.     Dialoq və əməkdaşlıq şəraiti

3.     şagird tədqiqatçı, müəllim- bələdçi kimi

4.     Psixoloji dəstək və ya hörmət və etibar

Fəal təlimin prinsipləri

-         Şagirdə yönəlmiş təlim

-         İnkişafetdirici təlim

-         Qabaqlayıcı təlim

-         Əməkdaşlıq

-         Qrup təlimi

Fəal dərsin quruluşu

1.     Sinfin fəallşdırılması

2.     Motivasiya.Problemin qoyulmas;

3.     Təqdiqatın aparılması

4.     İnformasiya mübadiləsi

5.     İnformasiyanın müzakirəsi və təşkili

6.     Ümumiləşdirmə və nəticə

7.     Yaradıcı tətbiqetmə

8.     Qiymətləndirmə və refleksiya

Fəal təlim şagirdlərdə:

-         əməkdaşlıq etməyi;

-         başqalarının fikrinə hörmətlə yanaşmağı;

-         dinləmək qabiliyyətini;

-         fikirləri təhlil etmək qabilliyyətini;

-         öz fikirlərini dəqiq izah etməyi;

-         tənqidi təfəkkürü;

-         yaradıcı və məntiqi təfəkkürü inkişaf etdirir.

“ Təhsildə innovasiyalar”

1.     Mərkəzləşdirilmiş imtahan

2.     Fəal/ interaktiv təlim

3.     İnklüziv təhsil

4.     “ Debat” üsulu

5.     Yeni qiymətləndirmə modelləri

6.     Müəllim- şagird münasibətlərində dəyişikliklər

7.     Boloniya sisteminin tətbiqi

8.     Təhsilin əsasları

9.     Kliniki müşahidə

10.         İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları

11.         Virtual məktəb

12.         Distant təhsil

13.         Dayaq məntəqələri

14.         Valdorf məktəbi

15.         Tənqidi təfəkkür

16.         Addım-Addım

17.         Menecerlərin hazırlanması

18.         Fasiləsiz müəllim hazırlığı

19.         Kurikulum islahatı

20.         Konstruktiv öyrənmə modeli

21.         Elektron kitabxana

22.         Tədris portfoliosu

23.         Həyat bilgisi

24.         İnteqrativ təlim

25.         Beynəlxalq hüququn tədrisinin kurikuluma daxil edilməsi

26.         De- İnstitutulaşma

27.         Həyati bacarıqlara əsaslanan təhsil

TƏHSİLDƏ İNNOVASİYALAR

Kurikulum- elə bir konseptual sənəddir ki, təlim- tərbiyə əsasını əhatə edən mühüm sənədləri özündə birləşdirir. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Milli Kurikulumunu konseptual xarakterli çərçivə sənədi olub, ümumi təhsil üxrə təlim nəticələrini və məzmun standartlarını, ümumi təhsilin hər bir pilləsində təyin olunan fənləri, həftəlik dərs və dərsdənkənar məşğələ saatlarının miqdarını , təlim nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi və monitorinq üzrə əsas prinsipləri, fənn kurikumlarının strukturunu əhatə edir.

Addım-Addım- Addım- Addım körpə yaşından on yaşına qədər olan uşaqlar üçün hərtərəfli təhsil islahatı proqramıdır; o, uşağa yönələn və fərdi təlim metodlarını özündə ehtiva edir, eləcə də məktəbəqədər və ibtidai məktəblərə icma və ailənin cəlb olunmasına şərait yaradır. Təhsil proqramı yeni nəslin demokratik üslubuna keçirilməsi ilə əlaqədar qarşıya çıxan çətinlikləri aradan qaldırmağa xidmət edir.

Debat üsulu- Debatlar fransız dilində “ debats”- hansıca iclasda, yığıncaqda fikir mübadiləsi) müəyyən bir problemə aid mübahisədir, bir-birinə əks nöqteyi- nəzərlərin toqquşması, tərəflərin öz mövqeyini dəlillərlə müdafiə etməsidir. Debatlar hadisələrə müxtəlif nöqteyi-nəzərdən baxmağa, faktları və ideyaları şübhə altına almağa və inandırmağa öyrədir. Ddebatların əsasını arqumentlər- dəlillər təşkil edir.

Fəal /interaktiv  təlim-İdrak fəalliyyətinin təşkili və idarə olunması üsullarının məcmusudur. Bu zaman uşaqlar təlim prosesinin tamhüquqlu iştirakçıları olurlar və bilirlər ki, onların fəal axtarış və kəşfləri zamanı bilikləri mənimsəyirlər. Müəllim bu zaman uşaq tərəfindən biliklərin əldə

edilməsi yolunda bələdçi rolunu yerinə yetirir, uşaqlar isə tədqiqatçı olurlar.

İnklüziv təhsil-xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar ümumtəhsil sistemində, yerli icmalarda

lazimi və xüsusi dəstək xidmətləri göstərməklə öz  yaşıdları ilə birlikdə inkişaf etsinlər, oynasınlar və təhsil alsınlar.   

Virtual məktəb- Virtual təhsil öyrədən və öyrənən arasında əlaqəni telekommunikasiya və komputer şəbəkələri vasitəsilə operativ, müntəzəm dialoq, əks-əlaqə əsasında uzaq məsafədən

Həyata keçirən texnlogiyadır. Virtual təhsilin əsas elementi Virtual təlimdir.Virtual təlim (elektron, distant) informasiya təhsil fəzasında tələblərə məkan və zamandan asılı olmayaraq, İKT vasitələrinin tətbiqi ilə öz biliklərini fasiləsiz artırmağa imkan verir.

Valdorf məktəbi- Hər bir uşağın xüsusiyyətlərini nəzərə almağı, uşağın fərdi düşüncələrini, xarakterini, yaddaş və s öyrənməyi, qəbul etməyi, bunu təlim prosesində həyata keçirməyi təklif

edir.

Tənqidi təfəkkür- Tənqidi təfəkkür ideya və istinadları yaradıcı surətdə inteqrasiya edən,  təsəvvür və informasiyanı beyində yenidən yaradan mürəkkəb prosesdir. Bu, bir çox səviyyələrdə eyni zamanda baş verən aktiv və interaktiv qavrama prosesidir.Tənqidi təfəkkür mürəkkəb fikir qabiliyyətidir.

Dayaq məntəqələri- Pedaqoji kadrların ixtisasının artırılması təkcə kurslar vasitəsilə deyil, digər təkmilləşdirmə yolu ilə də həyata keçirilməlidir. Bu yollardan biri və ən başlıcası dayaq məntəqələri vasitəsilə aparılan işdir. Dayaq məntəqələri müəllimin bu və ya digər pedaqoji, psixoloji, metodiki məsələlər üzrə bilik səviyyəsini artırır, gündəlik praktik tələbat və ehtiyaclarını ödəyir, onlara təlim-tərbiyə sahəsinə dair yeni informasiyalar ötürür. Məhz dayaq məntəqəsində müəllimə aydın olur ki, o, ixtisasartırma kursunda hansı məsələləri öyrənməlidir.

Burada müvafiq alternativ kurs proqramını seçə bilmək imkanı qazanır. Bu baxımdan ixtisasartırmanın başlanğıc nöqtəsi dayaq məntəqələridir. Bu əsasda fərdi tərbiyə metod və formalarını təcrübədən keçirməyi, uşağın fiziki fəaliyyəti onun emosiyaları və düşüncələri ilə vəhdətdə götürülür-beyin, ürək, əllər.

Müəllimlərin dərs/kliniki müşahidəsi- Kliniki- “ klinika ilə bağlı” məna ilə yanaşı “ birbaşa müşahidə” diqqəti yalnız dərsin müşahidəsinə , sinif daxilində baş verən hadisələrin təhlilinə, müəllim və şagirdlərin sinifdaxili davranışlarına yönəltmək, müəllimlərin tədris fəaliyyətini təkmilləşdirmək məqsədini güdür.

Elektron kitabxana- infokommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi nəticəsində məlumat bankı, eləcə də saytı olan, bütün istifadəçilərə ( müəllim, şagird, valideyn) interaktiv şəkildə onlayn rejimdə əlaqə imkanı verən elektron dərsliklər və digər texniki vasitələrlə, həmçinin internet və daxili şəbəkə ilə təchiz olunmuş müasir tipli təhsil infrastrukturudur.

Tədris portfoliosu- Şagird nailiyyətlərinin keyfiyyətcə qiymətləndirmə üsullarından biridir. Bu şagirdin müəyyən mövzunun, bölmənin öyrənilməsi prosesində xüsusi tapşırıqların, fərdi işlərinin, onun şəxsi yaradıcılığının nəticəsi olaraq toplanan qovluqdur. Qovluq müəllim tərəfindən yoxlanılır, bu onun formativ və summativ qiymətlərinə təsir edir.

Qeyd: Formativ qiymətləndirmə- şagirdin cari nailiyyətlərinin qiymətləndirmə formasıdır və dəyişkəndir.

Summativ qiymətləndirmə- şagird nailiyyətlərinin tədris ilini müəyyən dövrü ( rüb, yekun)

qiymətləndirilməsini nəzərdə tutan qiymətləndirmə üsuludur.

Menecerlərin hazırlanması- Təhsil sistemində pedaqoji kadrları rəhbər vəzifəyə irəli çəkmək istiqamətində mərkəzləşmiş idarəetmə olan təcrübə və ənənələr artıq günün tələblərinə cavab vermir. Qabaqcıl müəllim olmaq rəhbər vəzifəyə irəli çəkilmək üçün kifayət etmir. Azərbaycan Respublikasında təhsil menecerləri hazırlığının konsepsiyası aşağıdakı menecer hazırlığını əhatə edir: R(Ş)TŞ müdirləri. Metokabinet müdirləri R(Ş)TŞ məsləhətçiləri. Təhsil müəssisələrinin

 (ali təhsil müəssisələri istisna olmaqla) rəhbərləri və onların müavinləri. Azərbaycan Respublikasında təhsil menecerlərinin hazırlanması konsepsiyasının tətbiqi barədə təhsil nazirinin 11. 06.2004-cü il tarixli, 525 N-li əmri;

Həyati bacarılara əsaslanan təhsil – Bu, fakultativ kurs olub. Vəzifəsi gənclərdə öz həyatı üçün məsuliyyət hissini formalaşdırmaq, sağlam həyat tərzini düşünülmüş şəkildə seçmək, riskli hərəkətləri mümkün davranış strategiyalarının formalaşdırmaqdır.

Həyat bilgisi fənni- dünyaya, ictimai və şəxsi həyat hadisələrinə, ümumiləşdirilmiş, inteqrallanmış, sintezləşdirilmiş, ümumtəhsil məktəblərinin I-IX sinflərində öyrənilməsi

nəzərdə tutulub. 4 məzmun xəttini əhatə edir.

De-İnstitutlaşma- proqramı uşaqların dövlət müəssisələrində deyil, bioloji və yaxud digər alternativ ailələrdə daha qayğıkeş mühitdə yaşaması deməkdir. Məqsədi – aztəminatlı və çətin şəraitdə yaşayan ailələrə vaxtında göstərilmiş ünvanlı yardımın vasitəsilə uşaqların ailələrə qaytarılması və həmin müəssisələrdə onların sayının azadılmasına nail olmaqdır.

Beynəlxalq hüququn tədrisi- Beynəlxalq Humanitar Hüquq anlayışı beynəlxalq ümumi hüququn 1 qoludur. Beynəlxalq və qeyri-beynəlxalq silahlı münaqişələr zamanı tətbiq olunur. Münaqişə tərəflərinin müharibə aparılması üsul və vasitələrini istifəsi  adə etmək seçimini məhdudlaşdırır və münaqişənin təsir etdiyi və ya edə biləcəyi şəxsləri və əmlakı müdafiə edir.

Yeni qiymətləndirmə modelləri- Təhsil prosesi zamanı obyektiv, etibarlı vasitələrdən istifadə etməklə, təhsilin keyfiyyət və nəticələrinin təhsil və ümumiləşdirilməsi ilə şagird bilik, bacarıq və vərdişlərinin və yaxud bir sözlə fikririnizi ifadə etmiş şagird nailiyyətlərinin qiymətləndrilməsi ilə bağlı məlumatların toplanması prosesi qiymətləndirmədir.

 İnteraktiv təlim- İnteraktiv öyrənmə şagirdlərin ətraf mühitin müəyyən aspektlərini müxtəlif fənlərə aid olan biliklər vasitəsi ilə geniş araşdırmasıdır. O, təhsilin elə formada təşkilidir ki,  fənlərin bir-biri ilə əlaqəsi təmin olunur və kurikulumun müxtəlif aspektlərini əlaqəli şəkildə birləşdirərək daha geniş araşdırma sahələrinə diqqət yetirilir.

Distant təhsil- Sinif otağının və ya müəllimlərin bilavasitə dərs təqdim etdiyi yerlərdən kənarda təhsil almalıdır. Distant öyrənmə zamanı tədris materialları və təlim təcrübələrini şagirdlərə çatdırmaq üçün texnologiyanın  müxtəlif formalarından, xüsusilə, televiziya və kompüterlərdən istifadə edilir. Distant təhsil- təhsil müəssisələrindən istənilən məsafədə olan öyrənənlərə xüsusiləşdirilmiş informasiya-təhsil mühiti vasitəsi ilə göstərilən təhsil xidmətləri kompleksidir.

Konstruktiv öyrənmə modeli- Öz mahiyyətinə görə konstruktivizm bilik və öyrənmə haqqında elə nəzəriyyə qrupuna aiddir ki, onun həlledici prinsipini biliyin, yeni ideyaların əvvəlki biliklə sintezinin əsasında yaradılması təşkil edir. Bu, o deməkdir ki, bilik passiv şəkildə əldə edilmir, o, insanın həyat təcrübəsi əsasında yaranır. Bu, insanların necə öyrənməsi haqqında tədqiqata əsaslanan təlim yanaşmasıdır.

Müəllim portfoliosu- Müəllimin nailiyyətlərini və qabiliyyətlərini nümayiş etdirmək məqsədi ilə toplanmış eksponatlar, məqsədlər və sənədlər toplusudur. Müəllim portfoliosu şagird potfoliosu kimi qiymətləndirmə məqsədi üçün istifadə oluna bilər.

        FƏAL DƏRSİN MƏRHƏLƏLƏRİ

 _______________ 1. MOTİVASİYA ________________

 • Motivasiya – hər hansı bir fəaliyyətə təhrik edən vasitədir.

 • Fəal dərsdə motivasiya dərsin vacib komponentidir -təfəkkür prosesini hərəkətə gətirən və şagirdlərin idrak fəallığına təkan verən prosesdir.

 • Motivasiya - Psixoloji amil kimi hər hansı fəaliyyətin mexanizmini işə salan qüvvədir.

 • Motivasiya qismində ortaya gətirilmiş problem və onun həlli tələbatı fəal dərsdə təfəkkür prosesini işləməyə sövq edən və şagirdlərin idrak fəallığını artıran amil kimi çıxış edir.

 ____ Motivasiyanın yaradılmasına təsir edən amillər ____

 • Motivasiya qismində istifadə olunan materialın xüsusiyyətləri cəlbedicidir, qeyri-adidir, müəmmalıdır, gözlənilməzdir, marağı və müstəqil təfəkkürü şövqləndirməyə qadirdir;

 • Materialın təqdim olunma üsulları və formaları;

 • Fərziyyələri yoxlama və təqdimat aparma imkanının mövcudluğu;

 • Yaradıcılıq imkanı;

 • Müəllim tərəfindən bələdçilik (yönəldici suallar, fərziyyələrin irəli sürülməsi zamanı həvəsləndirmə və dəstəklənmə);

 • Əvvəlki məsələlərdə fərziyyələrin irəli sürülməsi ilə bağlı müsbət emosiyalar təcrübəsi.

 __________ 2. TƏDQİQATIN APARILMASI _______________

 • Problemin həlli üzrə irəli sürülən fərziyyələri təsdiq və ya təkzib edən, habelə qoyulan tədqiqat sualına cavab verməyə kömək edə biləcək faktları tapmağa imkan yaradır.

 • Bu zaman yeni faktların öyrənilməsi və bu suallara cavabların tapılması gedişində düşünmək və yeni bilgiləri kəşf etmək üçün münasib şərait yaranır.

 • Tədqiqatın aparılması zamanı müəllim aşağıdakı bilik, bacarıq və vərdişlərə malik olmalıdır.

 • Tədqiqatın aparılması üzrə metodların seçiminə,

 • İşin qrup şəklində və digər formada təşkili və aparılmasına,

 • Tədqiqatın aparılması qçün tapşırıqların və bilik mənbələrinin seçilməsinə,

 • İş vərəqlərinin hazırlanmasına.

 _________ 3. MƏLUMAT (İnformasiya) MÜBADİLƏSİ ________

 • Bu mərhələdə iştirakçılar tədqiqatın gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini aparırlar.

 • Qoyulmuş suala cavab tapmaq zərurəti tədqiqatın bütün iştirakçılarını bir-birinin təqdimatını fəal dinləməyə sövq edir.

 • Təqdimat bir növ yeni biliklərin dairəsini cızır və hələlik bu biliklər natamam və xaotik xarakter daşıyır.

 • Yeni bir tələbat-həmin bilikləri qaydaya salmaq, sistemləşdirmək, müəyyən bir nəticəyə gəlmək üçün tədqiqat sualına cavab tapmaq zərurəti yaranır.

 _______ 4. MƏLUMATIN MÜZAKİRƏSİ VƏ TƏŞKİLİ _______

 • Bütün bilik, bacarıq və vərdişlərin, təfəkkürün müxtəlif növlərinin (məntiqi, tənqidi, yaradıcı) səfərbərliyini tələb edir.

 • Müəllim fasilitasiya əsasında (yönəldici, köməkçi suallardan istifadə etməklə) əldə edilmiş faktların məqsədyönlü müzakirəsinə və onların təşkilinə kömək edir. Informasiyanın təşkili bütün faktlar arasında əlaqələrin aşkara çıxarılmasına və onlarınsistemləşdirilmə-sinə yönəldilir.

 • Nəticədə mövcud tədqiqat sualına cavabın cizgiləri aydın seçilməyə başlayır. Məlumat sxem, qrafik, cədvəl, təsnifat formasında təşkil oluna bilər.

 _____________ 5. NƏTİCƏLƏRİN ÇIXARILMASI ____________

 • Şagirdlərə yeni bilginin kəşfi yolunda son addımı atmaq: konkret nəticəyə gəlmək və ümumiləşdirməni aparır

 • Şagird nəinki əldə olunan bilgiləri ümumiləşdirməli, həm də gəldiyi nəticəni tədqiqat sualı ilə və irəli sürülmüş fərziyyələrlə müstəqil olaraq tutuşdurmalıdır.

 • Dərsin kulminasiyasını isə bilgiləri məhz özləri kəşf etdikləri üçün şagirdlərin duyduqları bənzərsiz sevinc və məmnuniyyət hissi təşkil edir.

 ____________ 6. YARADICI TƏTBİQETMƏ ____________

 • Biliklərin mənimsənilməsinin başlıca meyarı onun yaradıcı surətdə tətbiqidir.

 • Yaradıcı tətbiqetmə biliyi möhkəmləndirir, onun praktiki əhəmiyyətini uşağa açıb göstərir.

 • Bu mərhələ vaxt etibarilə yalnız bir akademik dərslə məhdudlaşmaya da bilər, yəni onun həyata keçirilməsi sonrakı dərslərdə də mümkündür.

 ________________ 7. EV TAPŞIRIQLARI ______________

 • Ev tapşırıqları -dərsdə alınmış bilik, bacarıq və vərdişlərin möhkəmləndirilməsi məqsədini güdən sərbəst iş formasıdır

 • Ev tapşırıqlarının xarakteri tədqiqat və yaradıcılıq elementləri (müxtəlif yaradıcı işlər, referatlar, layihələr, tədqiqatlar,

 modelləşdirmə və s.) ilə zənginləşdirilməlidir;

 • Lazım olan hallarda müstəqil mənimsənilmək üçün fərdi maraqları və tələbləri nəzərə alan fərdi proqramların tərtib edilməsini və tətbiqini daha geniş istifadə etmək lazımdır;

 • Şagirdlər yuixarı siniflərə keçdikcə müstəqil iş üçün ayrılan dərs vaxtının faizi artırılmalıdır.

 ______________ 8. QİYMƏTLƏNDİRMƏ _________________

 • Qiymətləndirmə - istənilən prosesin təkmilləşdirilməsini təmin edən bir mexanizmdir.

 __________________ 9. REFLEKSİYA ___________________

 • Refleksiya – artıq başa çatmış prosesin şüurda inikasıdır. Təlim prosesinin refleksiyası biliklərin mənimsənilməsinin bütün mərhələlərini təhlil etməyə və dərindən başa düşməyə imkan verən başlıca mexanizmlərdən biridir.                                                            

Kommunikativ qabiliyyətlər.

Bu cür pedaqoji qabiliyyətlər müəllimin təşkilatçılıq funksiyası və ünsiyyəti ilə bağlıdır.Kommunikativ qabiliyyətlərə konkret olaraq aşağıdakıları aid etmək olar: təşkilatçılıq qabiliyyəti, avtoritar qabiliyyət, perseptiv qabiliyyət, suqqestik qabiliyyət, pedaqoji mərifət, pedaqoji təxəyyül, diqqəti paylaya bilmək qabiliyyəti, pedaqoji refleksiya.

Təşkilatçılıq qabiliyyətləri.

Təlim və tərbiyənin səmərəliliyi müəllimin təşkilatçılıq qabiliyyətindən çox asılıdır. Bu cür qabiliyyətlər 2 formada təzahür edir. Birincisi, şagird kollektivini təşkil etmək, möhkəmləndirmək, mühüm vəzifələrin həyata keçirilməsinə ruhlandırmaq, ona düşünülmüş səviyyədə təşəbbüs və müstəqillik verə bilmək qabiliyyəti. İkincisi, öz fəaliyyətini düzgün təşkil etmək qabiliyyətləri: səliqəlilik, işgüzarlıq, dəqiqlik, öz işini düzgün planlaşdırmaq və özünənəzarəti təşkil etmək bacarığı.

Avtoritar qabiliyyətlər.

Müəllim daima bu və ya digər cəhətdən bir-birindən fərqlənən şagirdlərlə, onların təlim tərbiyəsi ilə məşğul olur. Bu işdə müvəffəqiyyət qazanmaq onun şagirdlər arasındakı hörmətindən çox asılıdır. Belə qabiliyyətə malik olan müəllim şagirdlərə bilavasitə emosional-iradi təsir göstərə bilir və bunun əsasında onların hörmətini qazanmağı bacarır. Bu cür qabiliyyətlərin əsasını müəllimin öz fənnini mükəmməl bilməsi, onun incəliklərini şagirdlərə çatdıra bilməsi, müsbət iradi keyfiyyətləri, öz yetişdirmələrini hədsiz sevməsi, gördüyü işin doğruluğuna inam, öz əqidəsini şagirdlərinə aşılaya bilməsindən asılıdır.

Kommunikativ qabiliyyətlər.

Kommunikativ qabiliyyətlər uşaqlarla düzgün qarşılıqlı əlaqə yaratmağa imkan verir. Kommunikativ qabiliyyətlərə şagirdlərlə ünsiyyətə qabillik, onların yaş və fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almaq bacarığı, şagirdlərlə pedaqoji nöqteyi-nəzərdən məqsədə müvafiq qarşılıqlı əlaqə yarada bilmək bacarığı aiddir.

Perseptiv qabiliyyətlər.

Şagirdin daxili aləminə nüfuz edə bilmək, şagird şəxsiyyətini və onun müvəqqəti psixi vəziyyətini incəliklərinə qədər başa düşməklə bağlı olan qabiliyyətlərdir.

Bu cür qabiliyyətə malik olan müəllim indiki anda şagirdin psixologiyasını, onun psixi vəziyyətini qavrayır və eləcə də anlayır, ötəri bir əlamətə, kiçicik zahiri ifadəyə əsasən şagirdin daxili aləmindəki ən cüzi dəyişiklikdən baş çıxara bilir.

Suqqestik qabiliyyət.

(latın dilindən tərcümədə ,,təlqinə əsaslanan"). Bu, şagirdlərə iradi təsir göstərmək qabiliyyəti, müəyyən tələbi irəli sürmək və onun yerinə yetirilməsinə mütləq nail olmaq qabiliyyətindən ibarətdir. Burada söhbət müəllimin sakit, şagirdləri kobudcasına sıxışdırmadan, məcbur etmədən və hədələmədən öz tələbini irəli sürməsi və ona nail olmasından gedir.

Pedaqoji texnologiyada müəllimin fəaliyyətini aşağıdakı

funksional komponentlərə ayırmaq olar:

1) Qnostik (idraki) komponent

2) Layihələşdirici komponent

3) Konstruktiv komponent

4) Təşkilatçılıq komponenti

5) Kommunikativ (ünsiyyət) komponent

Qnostik komponentə daxildir:

təlim, təhsil-tərbiyəninməqsədləri, tədris etdiyi fənnin məzmunu barədə biliklər, şagirdləri öyrənmək, təlim prinsiplərini və texnologiyalarını öyrənmək,

öyrədici və tərbiyəedici məşğələlər keçirmək və s.

Layihələşdirici komponent.

Uzaq məqsədləri (pespektivləri), əməliyyatları, vasitələri özündə birləşdirir; layihələşdirmə cinsi fərqlər nəzərə almaqla həyata keçirilməlidir.

Konstruktiv komponent.

Qarşıdakı məşğələni hazırlamaq üçün əməliyyatlar komplektini nəzərdə tutur

Təşkilatçılıq komponenti. Məşğələləri hazırlamaq vəkeçirmək üçün əməliyyatlar komplektini nəzərdə tutur.

Kommunikativ komponent.

Şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyət prosesi zamanı fəaliyyət üçün əməliyyatlar komplektini özündə birləşdirir.

Son iki komponent (kommunikativ və təşkilatçılıqkomponentləri) bir-biri ilə sıx əlaqədədirlər.

Texnologiyaların müxtəlif təsnifatları var. Onlardan ikisi –pedaqoji və psixoloji texnologiyalar xüsusilə qeyd edilməlidir.

Pedaqoji texnologiyalarda əməliyyatlar və hərəkətlər fiziki cəhətdən hiss olunur. Psixoloji texnologiyalar gizli xarakter daşıyır. Bu, konkret insanın psixikasında baş verən əməliyyatlar və hərəkətlərdir. Amma pedaqoji və psixoloji texnologiyalar arasında dəqiq sərhəddi müəyyənləşdirmək olduqca çətindir.

Pedaqoji texnologiyalar aşağıdakı kimi təsnif oluna bilər:

1) Təlim texnologiyası

2) Tərbiyə texnologiyası

3) İnkişaf texnologiyası

4) Diaqnostika texnologiyası

Müəllimin sagirdlərlə ünsiyyət üslubu:

avtokratik, avtoritar, demokratik, laqeyd, qeyri-sabit ünsiyyət üslubları və onların xarakteristikası. Müəllimlərin şagirdlərlə ünsiyyətlərinin səmərəliliyinə görə fərqlənmələri.

Pedaqoji ünsiyyət zamam müəllimin mövqeyi.Pedaqoji ünsiyyət zaınanı müəllimin mövqeyinin yeri. Müəllimin şagirdlərlə ünsiyyət prosesində özünü göstərən davranış modelləri:

diktator modeli, təmassız model, fərqləndirici diqqət modeli, hiporefleks modeli, hiperrefleks modeli, dəyişməyən reaksiya modeli, avtoritar model, fəal qarşılıqlı təsirmodeli.

Gənc müəllimin şagirdlərlə ünsiyyətindəki çətinliklər. Gənc müəllimlərin qarşılaşdıqları çətinliklərin xüsusiyyətləri. Çətinlikləri doğuran «psixoloji maneələr». Çətinlik və maneələrin aradan qaldırılması yolları.

Pcdaqoji fəaliyyət və ünsiyyət zamanı ınüəllimin qarşılaşdığı ümumi psixoloji çətinliklər.Çətinliklərin xarakteri və tipləri: xarici səbəblərdən irəli gələn psixoloji çətinlik, daxili səbəblərdən irəli gələn psixoloji çətinlik, xarici səbəblərdər törəmiş və xarici səbəblərlə şərtlənən psixoloji çətinliklər. Psixoloji çətinliklərin aradan qaldırılması yolları.

Müəllimin pedaqoji mərifəti,onun mahiyyəti, məzmunu və təzahür xüsusiyyətləri.

Pedaqoji ünsiyyət haqqında anlayış

Pedaqoji ünsiyyət müəllimin şagirdlərlə təlim və tərbiyə prosesində həyata keçirdiyi peşə ünsiyyətidir. Bu cür ünsiyyət hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyətin formalaşması üçün şərait yaradılmasma yönəlmiş olur, kollektivdəki sosial-psixoloji prosesləri idarə etməyə və səmərəli psixoloji iqlim yaratmağa imkan verir. Ona görə də hər bir müəllimin pedaqoji ünsiyyətin mahiyyəti, onun sosial-psixoloji mexanizmləri ilə dərindən tanış ohnası və şagirdlərlə birgə fəaliyyəti zamanı ondan lazımi şəkildə istifadə etməsi zəruridir.

Pedaqoji ünsiyyət ümumiyyətlə ünsiyyətin bütün xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Ona görə də birinci növbədə həmin cəhətləri nəzərdən keçirək.

Sosial-psixoloji ədəbiyyatda ünsiyyətin bir-birilə sıx bağlı olan üç cəhəti qeyd edilir. Bu cəhətlərin hər biri pedaqoji ünsiyyətə də aiddir.

Pedaqoji ünsiyyətin yerinə yetirdiyi vəzifələrə görə onun aşağıdakı növlərini ayırmaq mümkündür: informasiya mübadiləsi, başqa adamın davranışını tənzim etmək, şəxsiyyətlərarası anlama. Tərəfmüqabilliyin xarakterinə və müəllimin ünsiyyətdəki mövqeyinə görə də pedaqoji ünsiyyətin növlərini müəyyənləşdirmək mümkündür. Adətən, şagirdlərlə və valideynlərlə ünsiyyət zamanı müəllim qiymətləndirən rolunda, direktorla, dərs hissə müdiri ilə, metodistlə, inspektorla pedaqoji ünsiyyət zamanı isə qiymətləndirilən rolunda çıxış edir və buna müvafiq olaraq ünsiyyət vasitəsi də dəyişilir. Pedaqoji ünsiyyəti öz məzmununa və müəllimin şagirdə müraciət tərzinə görə də növlərə ayırmaq mümkündür. Bunla-ra təşkiledici, qiymətləndirici, intizam yaradan pedaqoji ünsiyyət növlərini aid etmək olar.MüəIIimin şagirdlərlə ünsiyyət üslubu

Müəllimin kommunikativ fəaliyyətinin öyrənilməsi göstərir ki, pedaqoji ünsiyyətin xarakteri və məzmunu müxtəlif amillərlə şərtlənir ki, bunlardan müəllimin fərdi ünsiyyət üslubu, mövqeyi, ustanovkasını xüsusi qeyd etmək lazımdır.Bunlar bir növ ünsiyyətin vasitəsi rolunu oynayırlar.

Adətən   hamıda, eləcə də müəllimlərin hamısında ünsiyyət üslubu eyni olmur. Konkret bir şəxsiyyət kimi hər bir müəllimdə ünsiyyətin təşkili priyom və metodları nisbətən sabit şəkilde cəmlənir. Kommunikativ məsələni həll etməyə yönəldilmiş bu cür davamlı keyfiyyətlər fərdi ünsiyyət üslubu adlanır.

İdarəetmə ilə bağlı olaraq sosial psixologiyada beş cür rəhbərlik üslubu qeyd olunur: avtokratik, avtoritar, demokratik, laqeyd (etinasız, liberal) və qeyri-sabit (ardıcıl olmayan) rəhbərlik üslubu. Buna uyğıın olaraq pedaqoji ünsiyyətin dəeyni üslubları qeyd etmək mümkündür.

Adətən, avtokratik və avtoritar rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlər pedaqoji ünsiyyətin təşkilində demək olar ki, eyni mövqe tuturlar. Bu cür rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlər şagirdlərə yalnız obyekt kimi yanaşırlar. Şagird ünsiyyətin bərabər hüquqlu tərəf müqabili kiıni qəbu! edilmir. Belə müəllimlər həmişə hökmüran olmağa çalışırJar. Onlarla ünsiyyət zamanı şagirdlər təşəbbüskarlığı itirirlər. Bu ciir iinsiyyət üslubuna rrialik olan müəllimlər ünsiyyət zamanı şag-irdlərin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almır, hamı ilə eyni ünsiyyət saxlamağa can atırlar. Onlar şagirdlərin fərdi xüsu-siyyətlərini göstərsələr də, tamamilə qeyri-real model qurur, həınin fərqi olduqca şişirdir, real hesab edirlər. Şagird başqala-rına nisbətən bir qədər fəal olduqda, müəllimin gözündə o iğtişaşçı kimi, bir qədər passiv olduqda isə - tənbəl, avara kimi görüniir. Belə müəllimlər üçiin neqativ ustanovka, başqa sözlə şagirdə qarşı qeyrişüuru, pis münasibət xarakterik haldır. Bu cür miiəllimlər ünsiyyətdə seçici, qiymətləndirmədə isə subyektiv olurlar. Ona görə də bu cür ünsiyyət üslubu səmərə-li xarakter daşıya bilmir.

Bu sahədə tədqiqat aparan müəlliflərin əksəriyyəti ən səmərəli ünsiyyət üslubu kimi demokratik üslubu qeyd edirlər. Belə rəhbərlik üslubunda şagird subyekt kimi qavranılır. Bu cür rəhbərlik üslubuna malik olan müəllim şagird kollektivi ilə razılaşır. Qərar qəbul edərkən kollektiv və onun liderinin təklifini nəzərə alır. Məktəblilərin müstəqilliyini boğmur, şagirdlərə daima xahiş, məsləhətlə yanaşır, müsbət emosional əlaqəyə üstünlük verir.. Bu cür ünsiyyət ülslubuna malik olan müəllimlər şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini və şəxsi təcrübələrini, fəallıq və tələbatlarını nəzərə almağa çalışırlar. Belə müəllimlərdə neqativ ustanovka olmur və ya onu təzahür etdirmirlər.Onlar qiymətləndirmədə obyektiv, təmas yaratmaqda isə təşəbbüskardırlar. Təcrübə göstərir ki, şagirdJərlə qarşılıqlı münasibətdə pedaqoji ünsiyyətin demokratik üslubundan istifadə edən müəllimlərlə şagirdlər arasında olduqca səmərəli təmas yaranır. Şagirdlər bu cür müəllimlərlə ünsiyyətə daima can atır, onlardan hər cür köməklik gözləyirlər.

Laqeyd və yaxud liberal rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlərin şagirdlərlə ünsiyyəti də kortəbii xarakter daşıyır. Burada ünsiyyətin xarakteri müəllimin özündən deyil, şagirdlərdən asılı olur, şagirdlər tərəfindən diktə olunur. Belə müəl-lim şagirdlərin işinə qarışmamağa çalışır, özünün qətiyyətsizliyi ilə fərqlənir, neytrallığa can atır. Məqsədi yayğın xarakter daşıyır. Heç vaxt qarşıdakı məqsədi həyata keçirməyə can atmır. Ona görə də şagirdlər bu cür müəllimlə ünsiyyət zamanı öz tələbatlarını lazımi şəkildə ödəyəcəklərini güman etmirlər.

Nəhayət, qeyri-sabit, ardıcıl olmayan rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlərin ünsiyyət üslubu da həmin cəhəti özündə əks etdirir. Bu cür müəllimlə şagirdlər ona görə ünsiyyətə girməyə cəhd göstərmirlər ki, onun necə, hansı üslubla hərəkət edəcəyini müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirlər.

Şübhəsiz, qeyd olunan rəhbərlik üslubunun hər biri müəllimjə şagirdlər arasındakı qarşılıqlı münasibətlərə özünəməxsus şəkildə təsir göstərəcəkdir. Şagird kollektivinin düzgün idarə olunması isə bu cür qarşılıqlı münasibətlərin sə-mərəliliyindən asıhdır.

Müəllimlə şagirdlərin qarşılıqlı ünsiyyəti nə qədər səmərəli olarsa, kollektivin idarə olunması, onun üzvlərinin tərbiyə işinin təşkili də bir o qədər səmərəli olacaqdır. Şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyətin səmərəliliyinə görə müəllimləri şərti olaraq 4 qrupa bölmək mümkündür.

Birinci qrupa şagirdlərlə daima ünsiyyətdə olan müəllimləri aid etmək olar. Bu cür müəllimlər təkcə dərsdə, məktəbdə, təlimlə bağlı məsələləri həll edərkən şagirdlərlə ünsiyyətdə olmaqla kifayətlənmirlər. Onların şagirdlərlə ünsiyyəti şagird həyatının bütün sahələrini əhatə edir. Bu cür ünsiyyət öz səmərəliliyi, müəllimin şagirdlərə inamı ilə fərqlənir. Həmin müəllimlər demokratik rəhbərlik üslubuna malik olurlar.

Şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyətin səmərəliliyinə görə ikinci qrupu şagirdlərə hörmətlə yanaşan və şagirdlərdə onlara qarşı dərin inam və etimad mövcud olan müəllimlər təşkil edir. Lakin onun şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyəti ən çox təlim prosesində mövcud olur, təlimdən kənar vaxtiarda isə müxtəlif səbəblərdən bu cür ünsiyyət müntəzəm xarakter daşımır. Buna baxmayaraq bu və ya digər şagird çətinliyə düşdükdə və bunu həll edə bilmədikdə həmin müəllimə müraciət edir, bu zaman onların  arasındakı ünsiyyət açıq qəlbdən və inam səviyyəsindən gedir. Həmin qrupa daxil olan müəilimlərdə demokratik rəhbərlik üslubu üstünlük təşkil edir. Bununla yanaşı olaraq ikinci qrupa daxil olan müəllimlərdə bəzən avtoritar rəhbərlik üslubu da özünü göstərir.

Şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyətin xarakterinə görə iiçüncü qrupa daxil olan müəllimlər əvvəlkilərdən bir sıra cəhətlərinə görə fərqlənirlər. Bu cür müəllimlər, adətən, şagirdlərlə yaxın ünsiyyət saxlamağa cəhd göstərir, bü cür ünsiyyətə can atırlar. Lakin bu cür ünsiyyətə nail ola bilmirlər. Bu cür ünsiyyətin baş tutmamasının səbəbinə gəldikdə, onlar vaxtın çatmaması üzündən öz cəhdlərini həyata keçirə bilmiriər. Ünsiyyətə cəhd göstərməsinə baxmayaraq, şagirdlər onlara inanmadıqlarına görə qarşılıqlı ünsiyyət baş tutmur. Belə müəllimlər ya həddindən artıq mentor (öyüdçü) pozası tutur, ya onlara verilən sirri saxlaya bilmir, ya da şagirdlərin hörmətini qazana bilmirlər. Ona görə də bu cür müəllimlərin şagird kollektivini idarəetmələri çətinləşir. Bu cür müəllimlər arasında avtoritar rəhbərlik üslubuna malik olanlar tez-tez özünü göstərir. Bununla yanaşı həmin qrupa daxil olan müəllimlər arasında müəyyən miqdarda demokratik və ardıcıl olmayan rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlərə də rast gəlmək mümkündür.

Dördüncü qrupa gəldikdə, buraya daxil olan müəllimlər şagirdlərlə çox məhdud işgüzar ünsiyyətlə kifayətlənirlər. Bu cür müəllimlər şagirdlərlə ünsiyyətə can atmadıqları kimi, dərs dedikləri şagirdlər də onlarla yaxın ünsiyyətə, ürək sözlərini deməyə, onlarla məsləhətləşməyə meyl göstərmirlər. Bu qrupa, əsasən avtokratik və etinasız rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlər daxil olurlar.