Kurikulum testlər
1. Təlim
standartlarına uyğunluq, mubahisəli faktların olmaması, faktların dəqiqliyi,
orfoqrafik, durğu işarələri və qrammatik qaydaların gözlənilməsi dərsliyə
verilən hansı tələbin xüsusiyyətləridir?
(a) duzgunluk b) əyanilik c) tamlıq d) ardıcıllıq
2. Nəzəri materiallar, praktik materiallar, təsviri materiallar və qiymətləndirmə materialarının olması dərsliyə verilən hansı tələbi xarakterizə edən xüsusiyyətlərdir?
a) duzgunluk b) muasirlik (c) tamlıq d) uyğunluq
3. Havard Qardner nəzəriyyəsinə gorə dərketmənin necə usulu var?
a) 2 (b) 8 c)5 d) 3
4. Muəllim şagirdlərə “Mənim ailəm” movzusunda şifahi mətn qurmağı tapşırdı. Hansı dərketmə üsuluna aid olan şagird bu tapşırığın icrasında daha uğurlu nəticə göstərə bilər?
(a) lingvistik dərketmə b) vizual/məkan c) naturalistik/təbiət
5. Təklikdə oyrənmək vərdişləri numayiş etdirir, qarşısındakl insanın kim olduğunu, nə edə biləcəyini və nə etmək istədiyini bilir. Qeyd olunanlar hansı dərketmə üsulunu xarakterizə edir?
a) lingvistik dərketmə (b) fərddaxili c) fərdlərarası ç) məntiqi riyazi
6. Uc dost nəyi xoşladıqları haqqında söhbət edir. Anar deyir: “Mən bağda gəzməyi, quşların şən nəğmələrini dinləməyi, heyvanlara qulluq etməyi cox xoşlayıram”. Vusal deyir: “ Mən idmanı çox sevirəm. Məktəbimizdəki idman dərnəyinə yazılmışam”. Elnur isə deyir:”Mən isə internetdə işləməyi çox xoşlayıram. Internet vasitəslə müxtəlif filmlərə baxmaq, maraqlandığın hər şeyin şəklini tapmaq mümkündür”.dostların dərketmə üsullarını müəyyən edin.
(a) Anar- naturalistik, Vusal - bədən/kinestik, Elnur - vizual/məkan
b) Elnur- linqvistik, Anar –emosional, Vusal - vizual/məkan
c) Vusal – psixomotor, Elnur –idraki, Anar – emosional
7. Dərsliklərə verilən tələblər hansılardır?
1. duzgunluk 2. şuurluluq 3. əyanilik 4. ifadəlilik 5.mənbələrin gostərilməsi 6.fəal təlim ucun şəraitin yaradılması
a) 1,3,4, 6 b) 2,3,4,5 (c)1,3,5,6 d)2,3,4,6
8 Multimediya nədir?
(a) səs, şəkil, mətn, animasiya, video kimi iki və daha artıq mediyanın birləşməsi
b) video kadrlardan istifadə etmək
c) filmə xususi effektlər əlavə edilməsi: video effektlər və ya hərəkət effektləri
9. Fənn kurikulumunun təlim strategiyaları bölməsi hansı məsələləri əhatə edir?
a) məzmun standartları, təlim usulları və qiymətləndirmə standartları
b) təlimin təşkilinə verilən tələblər, təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması və məktəbdaxili qiymətləndirmə
(c) təlimin forma və usulları, təlimin təşkilinə verilən tələblər və təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması
10. Pedaqoji prosesin tamlığı nədir?
(a)Təlim məqsədləri kompleks (inkişafetdirici, oyrədici, tərbiyəedici) şəkildə həyata kecirilir, real nəticələrlə yekunlaşan muəllim və şagird fəaliyyətini əhatə edir.
b) Pedaqoji proses munasib maddi-texniki baza əsasında və sağlam mənəvi-psixoloji mühitdə təşkil edilir.
c) Tədris və təlim işi şagirdlərin maraq və tələbatlarının ödənilməsinə, onların istedad və qabiliyyətlərinin, potensial imkanlarının inkişafına yönəldilir.
11 Təlim usullarını seçin:
1.BİBÖ 2.qrup işi 3. karusel 4. kollektivlə iş 5. auksion 6. ziqzaq
7. cutlərlə iş
a) 1,2, 4, 7 b) 2, 4, 7 (c) 1,3, 5, 6, d)1, 2, 4,6
12. Təlimin necə forması var?
a) 2 (b)4 c)hər muəllimin oz təlim forması var
13. Təhsil taksonomiyaları hansılardır?
(b) Deklorativ, emosional, idraki
c) Psixomotor, prosedural, koqnitiv
a) İdraki, emosional, psixomotor
d) idraki, kontekstual, emosional
14. İdraki taksonomiyaları təsnif olunub.
a) E.J Simpson , 1972
b) K.D. Mur, 1972
(c) Benjamen Blum , 1956
d) D.Krassvod, 1964
15. “Umumi təhsil pilləsinin dovlət standartı və proqramları (kurikulumları)” nə vaxt təsdiq edilmişdir?
a) 30 oktyabr 2006-cı il
b) 26 aprel 1999-cu il
(c) 3 iyun 2010-cu il
16 Biri kurikuluma aid deyil:
a) Kurikulum təlim proseini əks etdirən sənəddir
b) Kurikulum – təlim prosesi ilə bağlı bütün fəaliyyətləri əks etdirən konseptual sənəddir
(c) Kurikulum nəyin və hansı müddətdə öyrədiləcəyini əks etdirən sənəddir
d) Kurikulum mənşəcə latın sözü olub lüğəti mənası “yol”, “istiqamət” deməkdir.
17. “Bu nov кurriкulum fənn sahələri uzrə təlimin asanlaşdırılmasına хidmət edir. Bu, əкsər hallarda əsas təlim məqsədləri ətrafında cəmləşir və ayrı-ayrı fənlərlə bağlı biliкləri əhatə edir.” Qeyd olunan fikir kurikulumun hansı növü haqqındadır?
(a) Inteqrasiya оlunmuş кurriкulum
(a) duzgunluk b) əyanilik c) tamlıq d) ardıcıllıq
2. Nəzəri materiallar, praktik materiallar, təsviri materiallar və qiymətləndirmə materialarının olması dərsliyə verilən hansı tələbi xarakterizə edən xüsusiyyətlərdir?
a) duzgunluk b) muasirlik (c) tamlıq d) uyğunluq
3. Havard Qardner nəzəriyyəsinə gorə dərketmənin necə usulu var?
a) 2 (b) 8 c)5 d) 3
4. Muəllim şagirdlərə “Mənim ailəm” movzusunda şifahi mətn qurmağı tapşırdı. Hansı dərketmə üsuluna aid olan şagird bu tapşırığın icrasında daha uğurlu nəticə göstərə bilər?
(a) lingvistik dərketmə b) vizual/məkan c) naturalistik/təbiət
5. Təklikdə oyrənmək vərdişləri numayiş etdirir, qarşısındakl insanın kim olduğunu, nə edə biləcəyini və nə etmək istədiyini bilir. Qeyd olunanlar hansı dərketmə üsulunu xarakterizə edir?
a) lingvistik dərketmə (b) fərddaxili c) fərdlərarası ç) məntiqi riyazi
6. Uc dost nəyi xoşladıqları haqqında söhbət edir. Anar deyir: “Mən bağda gəzməyi, quşların şən nəğmələrini dinləməyi, heyvanlara qulluq etməyi cox xoşlayıram”. Vusal deyir: “ Mən idmanı çox sevirəm. Məktəbimizdəki idman dərnəyinə yazılmışam”. Elnur isə deyir:”Mən isə internetdə işləməyi çox xoşlayıram. Internet vasitəslə müxtəlif filmlərə baxmaq, maraqlandığın hər şeyin şəklini tapmaq mümkündür”.dostların dərketmə üsullarını müəyyən edin.
(a) Anar- naturalistik, Vusal - bədən/kinestik, Elnur - vizual/məkan
b) Elnur- linqvistik, Anar –emosional, Vusal - vizual/məkan
c) Vusal – psixomotor, Elnur –idraki, Anar – emosional
7. Dərsliklərə verilən tələblər hansılardır?
1. duzgunluk 2. şuurluluq 3. əyanilik 4. ifadəlilik 5.mənbələrin gostərilməsi 6.fəal təlim ucun şəraitin yaradılması
a) 1,3,4, 6 b) 2,3,4,5 (c)1,3,5,6 d)2,3,4,6
8 Multimediya nədir?
(a) səs, şəkil, mətn, animasiya, video kimi iki və daha artıq mediyanın birləşməsi
b) video kadrlardan istifadə etmək
c) filmə xususi effektlər əlavə edilməsi: video effektlər və ya hərəkət effektləri
9. Fənn kurikulumunun təlim strategiyaları bölməsi hansı məsələləri əhatə edir?
a) məzmun standartları, təlim usulları və qiymətləndirmə standartları
b) təlimin təşkilinə verilən tələblər, təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması və məktəbdaxili qiymətləndirmə
(c) təlimin forma və usulları, təlimin təşkilinə verilən tələblər və təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması
10. Pedaqoji prosesin tamlığı nədir?
(a)Təlim məqsədləri kompleks (inkişafetdirici, oyrədici, tərbiyəedici) şəkildə həyata kecirilir, real nəticələrlə yekunlaşan muəllim və şagird fəaliyyətini əhatə edir.
b) Pedaqoji proses munasib maddi-texniki baza əsasında və sağlam mənəvi-psixoloji mühitdə təşkil edilir.
c) Tədris və təlim işi şagirdlərin maraq və tələbatlarının ödənilməsinə, onların istedad və qabiliyyətlərinin, potensial imkanlarının inkişafına yönəldilir.
11 Təlim usullarını seçin:
1.BİBÖ 2.qrup işi 3. karusel 4. kollektivlə iş 5. auksion 6. ziqzaq
7. cutlərlə iş
a) 1,2, 4, 7 b) 2, 4, 7 (c) 1,3, 5, 6, d)1, 2, 4,6
12. Təlimin necə forması var?
a) 2 (b)4 c)hər muəllimin oz təlim forması var
13. Təhsil taksonomiyaları hansılardır?
(b) Deklorativ, emosional, idraki
c) Psixomotor, prosedural, koqnitiv
a) İdraki, emosional, psixomotor
d) idraki, kontekstual, emosional
14. İdraki taksonomiyaları təsnif olunub.
a) E.J Simpson , 1972
b) K.D. Mur, 1972
(c) Benjamen Blum , 1956
d) D.Krassvod, 1964
15. “Umumi təhsil pilləsinin dovlət standartı və proqramları (kurikulumları)” nə vaxt təsdiq edilmişdir?
a) 30 oktyabr 2006-cı il
b) 26 aprel 1999-cu il
(c) 3 iyun 2010-cu il
16 Biri kurikuluma aid deyil:
a) Kurikulum təlim proseini əks etdirən sənəddir
b) Kurikulum – təlim prosesi ilə bağlı bütün fəaliyyətləri əks etdirən konseptual sənəddir
(c) Kurikulum nəyin və hansı müddətdə öyrədiləcəyini əks etdirən sənəddir
d) Kurikulum mənşəcə latın sözü olub lüğəti mənası “yol”, “istiqamət” deməkdir.
17. “Bu nov кurriкulum fənn sahələri uzrə təlimin asanlaşdırılmasına хidmət edir. Bu, əкsər hallarda əsas təlim məqsədləri ətrafında cəmləşir və ayrı-ayrı fənlərlə bağlı biliкləri əhatə edir.” Qeyd olunan fikir kurikulumun hansı növü haqqındadır?
(a) Inteqrasiya оlunmuş кurriкulum
b) Qeyri-rəsmi
кurriкulum
c) Fənlərə əsaslanan кurriкulum d) Əhatəli кurriкulum
18. Muasir fənn kurikulumlarının səciyyəvi xüsusiyyətlərini seçin:
1. bilikyonumludur 2.şəxsiyyətyonumlu 3.muəllimyonumlu 4. təklifyonumlu
5.tələbyonumlu 6.şagirdyonumlu
a) 1, 3, 4, 6 (b) 2, 5, 6 c) 1, 2, 4, 6 d)3,5,6
19.Fənn kurikulumlarının strukturunu müəyyənləşdirin:
a) giriş, fənnin məqsəd və vəzifələri, fənnin xarakterik xususiyyətləri, fənnin məzmunu, təlim strategiyaları
(b) giriş, fənnin məqsəd və vəzifələri, fənnin xarakterik xususiyyətləri, fənnin məzmunu, təlim strategiyaları, şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi
c) umumi təlim nəticələri, məzmun xətləri, məzmun standarltları
d) umumi təlim nəticələri, məzmun xətləri, muəllimin təlim fəaliyyətinin planlaşdırılmasına dair nümunələr
20. Biri səhvdir:
a) məzmun xətti dəyişməzdir
(b) alt-standart dəyişməzdir
c) əsas standart əsasən dəyişməzdir
d) alt-standart daim dəyişir
21. Biri alt standartın funksiyası deyil:
a) Təlim məqsədlərinin dəqiq muəyyən olunması üçün etibarlı zəmin yaradır
b) Təlim strategiyalarının düzgün seçilməsində mühüm rol oynayır
(c) Fənlər uzrə muəyyən olunan təlim nəticələrini məzmun xətləri uzrə umumi şəkildə ifadə edir
d) Təlimin məzmununun davamlı inkişafını təmin edir.
22. Bilik və fəaliyyət hissəsi səhv gostərilmiş standartı müəyyən et:
(a) 2.2.5. Mətnin əsas hissələrini secib nəql edir.
b) 4.1.4. Cəm şəkilcisinin yazılışı və tələffüzü ilə bağlı qaydaları nitqində tətbiq edir
c) 2.2.1. “Doğru” və “yalan” mülahizələri fərqləndirir.
d) 1.1.3. 20 dairəsində ədədləri oxuyur və yazır.
23. Bilik və fəaliyyət hissəsi duzgun gostərilmiş standartı muəyyən et:
a) 3.1.2. Əşyanın fəzada vəziyyətini muəyyənləşdirir
b) 3.3.2. Dinlər haqqında ilkin təsəvvürlərini sadə şəkildə izah edir.
(c) 2.1.1 ” Fərd”, “ailə” və” kollektiv” anlayışlarını muqayisə etməklə fərqləndirir.
d) 2.1.3. Texnoloji vasitələr haqqında kiçik təqdimatlar edir.
24. Biliyin kateqoriyaları hansı bənddə düzgün göstərilmişdir?
(a) Deklarativ, prosedural, kontekstual
b) Emosional, prosedural, kontekstual
c) Emosional, koqnitiv, psixomotor
25. Fəaliyyətin icrasına dair prosedur qaydaları əhatə edən biliklər hansı kateqoriyaya aiddir?
a) koqnitiv b) kontekstual (c) prosedural d) deklarativ
26. Məlumat xarakterli biliklər hansı kateqoriyaya aiddir?
a) koqnitiv b) kontekstual c) prosedural (d) deklarativ
27. 1.1.3. İnformasiyadan istifadə üsullarını sadə formada izah edir alt standartının məzmun komponentinin hansı kateqoriyaya aid olduğunu müəyyələşdirin:
a) koqnitiv b) kontekstual (c) prosedural d) deklarativ
28. 2.1.1. Motərizəli və motərizəsiz ədədi ifadələri oxuyur və yazır alt standartının fəaliyyət hissəsinin novunu və səviyyəsini muəyyənləşdirin:
(a) idraki, bilik
b) idraki, anlma
c)emosional, təşkil etmək
d)psixomotor, mexanizmini bilmək
29. Verilmiş standarta uyğun təlim məqsədini müəyyən edin: 1.3.1. Canlılar aləminə aid olan varlıqları (bitki, heyvan, insan) tanıyır.
a) Heyvanlara qulluq qaydalarını bilir.
b) Canlılarla cansızların fərqini sadə şəkildə izah edir.
(c) Heyvanlar aləminə aid varlıqları tanıyır.
d) Canlıların yaşaması üçün lazım olan amilləri sadalayır.
30. “Ucadan duşun” strategiyasının fəaliyyət ardıcıllığı hansı bənddə düzgün verilmişdir?
(a) ilkin biliklərini muəyyənləşdirmək, əlaqələndirmək, sual vermək, məqsədi muəyyənləşdirmək,dərk etməni yoxlamaq, təsəvvur etmək, uşaqalrın münasibətini öyrənmək və dəstəkləyici fikirlər əlavə etmək;
b) ilkin biliklərini muəyyənləşdirmək, əlaqələndirmək, sual vermək, sualların növlərini müəyyən etmək, sualları təsnif etmək, sualları yaratmaq;
c) idraki və yuksək idraki bacarıqları əlaqələndirir, təşkilati işarələrdən istifadə edir, düşünmənin üç mərhələsinə cəlb edilir, yeni məlumatları mövcud bilikləri ilə əlaqələndirir.
31. 3.1.3. Yemək masası ətrafında davranış bacarıqlarını numayiş etdirir alt standartının fəaliyyət hissəsinin novunu və səviyyəsini muəyyənləşdirin:
a)idraki, tətbiq
b) emosional , dəyərlərin daşıyıcısı olmaq
c) emosional, təşkil etmə
(d) psixomotor, mexanizm
32. 2.1.3.İdman növlərinə (atletika, gimnastika) aid sadə hərəkətləri nümunələrə muvafiq təkrar edir alt standartının fəaliyyət hissəsinin növünü və səviyyəsini müəyyənləşdirin:
(a)psixomotor, təqlid etmək
b)idraki, tətbiq etmək
c)emosional, dəyərlərin daşıyıcısı olmaq
d) psixomotor, hazır olmaq
33. “Bu usul mətnin məzmununun qısa müddət ərzində şagirdlər tərəfindən mənimsənilməsinə imkan yaradır. Şagirdlər dord nəfərlik qruplara bolunur (əsas qrup). Qruplardakı şagirdlər yenidən nomrələnir.Hər qrupdakı eyni rəqəmli şagirdlərdən yeni qrup (ekspert qrupu) yaradılır.Цyrəniləcək mətn qrupların sayı qədər hissələrə bolunur və ekspert qruplarına verilir”. Haqqında danışılan təlim üsulunu müəyyən et:
(a) Ziqzaq b) Karusel c) BİBÖ ç) Qərarlar ağacı
c) Fənlərə əsaslanan кurriкulum d) Əhatəli кurriкulum
18. Muasir fənn kurikulumlarının səciyyəvi xüsusiyyətlərini seçin:
1. bilikyonumludur 2.şəxsiyyətyonumlu 3.muəllimyonumlu 4. təklifyonumlu
5.tələbyonumlu 6.şagirdyonumlu
a) 1, 3, 4, 6 (b) 2, 5, 6 c) 1, 2, 4, 6 d)3,5,6
19.Fənn kurikulumlarının strukturunu müəyyənləşdirin:
a) giriş, fənnin məqsəd və vəzifələri, fənnin xarakterik xususiyyətləri, fənnin məzmunu, təlim strategiyaları
(b) giriş, fənnin məqsəd və vəzifələri, fənnin xarakterik xususiyyətləri, fənnin məzmunu, təlim strategiyaları, şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi
c) umumi təlim nəticələri, məzmun xətləri, məzmun standarltları
d) umumi təlim nəticələri, məzmun xətləri, muəllimin təlim fəaliyyətinin planlaşdırılmasına dair nümunələr
20. Biri səhvdir:
a) məzmun xətti dəyişməzdir
(b) alt-standart dəyişməzdir
c) əsas standart əsasən dəyişməzdir
d) alt-standart daim dəyişir
21. Biri alt standartın funksiyası deyil:
a) Təlim məqsədlərinin dəqiq muəyyən olunması üçün etibarlı zəmin yaradır
b) Təlim strategiyalarının düzgün seçilməsində mühüm rol oynayır
(c) Fənlər uzrə muəyyən olunan təlim nəticələrini məzmun xətləri uzrə umumi şəkildə ifadə edir
d) Təlimin məzmununun davamlı inkişafını təmin edir.
22. Bilik və fəaliyyət hissəsi səhv gostərilmiş standartı müəyyən et:
(a) 2.2.5. Mətnin əsas hissələrini secib nəql edir.
b) 4.1.4. Cəm şəkilcisinin yazılışı və tələffüzü ilə bağlı qaydaları nitqində tətbiq edir
c) 2.2.1. “Doğru” və “yalan” mülahizələri fərqləndirir.
d) 1.1.3. 20 dairəsində ədədləri oxuyur və yazır.
23. Bilik və fəaliyyət hissəsi duzgun gostərilmiş standartı muəyyən et:
a) 3.1.2. Əşyanın fəzada vəziyyətini muəyyənləşdirir
b) 3.3.2. Dinlər haqqında ilkin təsəvvürlərini sadə şəkildə izah edir.
(c) 2.1.1 ” Fərd”, “ailə” və” kollektiv” anlayışlarını muqayisə etməklə fərqləndirir.
d) 2.1.3. Texnoloji vasitələr haqqında kiçik təqdimatlar edir.
24. Biliyin kateqoriyaları hansı bənddə düzgün göstərilmişdir?
(a) Deklarativ, prosedural, kontekstual
b) Emosional, prosedural, kontekstual
c) Emosional, koqnitiv, psixomotor
25. Fəaliyyətin icrasına dair prosedur qaydaları əhatə edən biliklər hansı kateqoriyaya aiddir?
a) koqnitiv b) kontekstual (c) prosedural d) deklarativ
26. Məlumat xarakterli biliklər hansı kateqoriyaya aiddir?
a) koqnitiv b) kontekstual c) prosedural (d) deklarativ
27. 1.1.3. İnformasiyadan istifadə üsullarını sadə formada izah edir alt standartının məzmun komponentinin hansı kateqoriyaya aid olduğunu müəyyələşdirin:
a) koqnitiv b) kontekstual (c) prosedural d) deklarativ
28. 2.1.1. Motərizəli və motərizəsiz ədədi ifadələri oxuyur və yazır alt standartının fəaliyyət hissəsinin novunu və səviyyəsini muəyyənləşdirin:
(a) idraki, bilik
b) idraki, anlma
c)emosional, təşkil etmək
d)psixomotor, mexanizmini bilmək
29. Verilmiş standarta uyğun təlim məqsədini müəyyən edin: 1.3.1. Canlılar aləminə aid olan varlıqları (bitki, heyvan, insan) tanıyır.
a) Heyvanlara qulluq qaydalarını bilir.
b) Canlılarla cansızların fərqini sadə şəkildə izah edir.
(c) Heyvanlar aləminə aid varlıqları tanıyır.
d) Canlıların yaşaması üçün lazım olan amilləri sadalayır.
30. “Ucadan duşun” strategiyasının fəaliyyət ardıcıllığı hansı bənddə düzgün verilmişdir?
(a) ilkin biliklərini muəyyənləşdirmək, əlaqələndirmək, sual vermək, məqsədi muəyyənləşdirmək,dərk etməni yoxlamaq, təsəvvur etmək, uşaqalrın münasibətini öyrənmək və dəstəkləyici fikirlər əlavə etmək;
b) ilkin biliklərini muəyyənləşdirmək, əlaqələndirmək, sual vermək, sualların növlərini müəyyən etmək, sualları təsnif etmək, sualları yaratmaq;
c) idraki və yuksək idraki bacarıqları əlaqələndirir, təşkilati işarələrdən istifadə edir, düşünmənin üç mərhələsinə cəlb edilir, yeni məlumatları mövcud bilikləri ilə əlaqələndirir.
31. 3.1.3. Yemək masası ətrafında davranış bacarıqlarını numayiş etdirir alt standartının fəaliyyət hissəsinin novunu və səviyyəsini muəyyənləşdirin:
a)idraki, tətbiq
b) emosional , dəyərlərin daşıyıcısı olmaq
c) emosional, təşkil etmə
(d) psixomotor, mexanizm
32. 2.1.3.İdman növlərinə (atletika, gimnastika) aid sadə hərəkətləri nümunələrə muvafiq təkrar edir alt standartının fəaliyyət hissəsinin növünü və səviyyəsini müəyyənləşdirin:
(a)psixomotor, təqlid etmək
b)idraki, tətbiq etmək
c)emosional, dəyərlərin daşıyıcısı olmaq
d) psixomotor, hazır olmaq
33. “Bu usul mətnin məzmununun qısa müddət ərzində şagirdlər tərəfindən mənimsənilməsinə imkan yaradır. Şagirdlər dord nəfərlik qruplara bolunur (əsas qrup). Qruplardakı şagirdlər yenidən nomrələnir.Hər qrupdakı eyni rəqəmli şagirdlərdən yeni qrup (ekspert qrupu) yaradılır.Цyrəniləcək mətn qrupların sayı qədər hissələrə bolunur və ekspert qruplarına verilir”. Haqqında danışılan təlim üsulunu müəyyən et:
(a) Ziqzaq b) Karusel c) BİBÖ ç) Qərarlar ağacı
34. Əşya və ya hadisələri muqayisə etmək, onların oxşar və fərqli cəhətlərini müəyyənləşdirmək üçün bu üsuldan istifadə olunur. Haqqında danışılan üsulu müəyyənləşdirin:
a) Ziqzaq b) Karusel c) BİBÖ (ç) Venn diaqramı d)Akvarium
35. Butun şagirdlərə eyni təlim şəraiti yaradılır və pedaqoji proses onların potensial imkanları nəzərə alınmaqla tənzimlənir. Qeyd olunan fikir təlimin təşkilinə verilən tələblərindən hansının şərhidir?
a) Pedaqoji prosesin tamlığı
b)Təlimdə dəstəkləyici muhitin yaradılması
(c)Təlimdə bərabər imknların yaradılması
d) Şagirdyonumluluk
36. Hovard Qardnerin “Muxtəlif usullarla dərketmə”nəzəriyyəsinə əsasən verilmiş fikirlərdən biri səhvdir:
a) İnsanlar dьşьnməyə muxtəlif usullarla cəlb edilirlər;
b) Duşunmə usulunun duzgun muəyyən edilməsi dərketmə səviyyəsinə təsir edir;
c) İnsanlar ən azı bir formaya görə daha güclü dərketmə imkanına malikdirlər;
(d) Hər bir insan dərketmənin yalnız bir üsulunun daşıyıcısıdır.
37. Şagirdin fəaliyyətini izləmək, potensial imkanlarını mьəyyənləşdirmək və inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. Bu təlim forması şagirdin sərbəst duşunməsi ьзьn real imkanlar yaradır. Qeyd olunan fikirlər təlimin təşkilinin hansı forması aiddir?
a) Karusel b)qrup işi (c)fərdi iş ç)BİBÖ d) cütlərlə iş
38. Şagirdlər təlim tapşırıqlarını birgə yerinə yetirirlər. Bu dərs forması şagirdlərə daha yaxından əməkdaşlıq etməyə və unsiyyət qurmağa, məsuliyyəti boluşməyə optimal imkan yaradır. Qeyd olunan fikirlər təlimin təşkilinin hansı forması aiddir?
a) Karusel b)kollektivlə iş c)fərdi iş c)BİBÖ (d) cutlərlə iş
39. Tədris və təlim işi şagirdlərin maraq və tələbatlarının ödənilməsinə, onların istedad və qabiliyyətlərinin, potensial imkanlarının inkişafına yönəldilir. Qeyd olunan fikir təlimin təşkilinə verilən tələblərindən hansının şərhidir?
a)Pedaqoji prosesin tamlığı
b)Təlimdə dəstəkləyici muhitin yaradılması
c)Təlimdə bərabər imknların yaradılması
(ç)Şagirdyonumluluk
40. Təhsilt taksonomiyaları haqqında fikirlərdən biri səhvdir:
a) Taksonomiya təlim məqsədlərinin ardıcıllığını və əlaqəliliyini təmin edir;
(b) Taksonomiya qısa müddətdə boyuk həcmli materialı öyrənmək imkanı verir;
c) Taksonomiya təlimin keyfiyyətini yuksəldir;
ç) Taksonomiya təlimin konqruentliyinə əminlik yaradır;
41. Strategiya ilə oxuyan hansı bacarıqlara yiyələnir?
1. Kicik və boyuk idraki fəaliyyətlər vasitəsi ilə oyrənir
2. Muxtəlif yazı üslubları haqqında bilikləri olur
3. Oyrənmək məqsədi ilə başqaları ilə əməkdaşlıq edir
4. Yeni bilikləri əvvəlki biliklərlə əlaqələndirir
5. Tanıdığı sözlər vasitəsi ilə mətnin mənasını dərk edir
(a)1, 3, 4 b)1, 2, 4, c)3, 4, 5 ç)2,4,5 d)1,3,5
42. Strategiya ilə oxuyan oxucu məqsədləri muəyyənləşdirərkən əsasən hansı üsuldan istifadə edir?
a) Ziqzaq b) Karusel (c) BİBÖ ç) Venn diaqramı d)Akvarium
43. Biri mikro idraki bacarıq deyil:
a) billmək b) anlamaq (c) qərar qəbul etmək d)analiz
44. Biri makro idraki bacarıqdır:
a) tətbiq etmək b) təhlil etmək (c) problemi həll etmək d) dəyərləndirmək
45. Fənn kurikulumları əsasında təlimin planlaşdırılmasının necə novu var?
a) 1 ( b) 2 c)3 d)4
46. Perspektiv planlaşdırma hansı müddəti əhatə edir?
a) aylıq b) gundəlik c) rubluk (d) illik
47. Perspektiv planlaşdırma aparmaq üçün muəllim hansı bacarıqlara malik olmalıdır?
Məzmun standartlarına əsasən dərslikdəki (dərslik olmayan fənlər uzrə muəllim vəsaitindəki) tədris vahidi və movzular uzrə dəqiqləşmələr aparmaq.
Tədris vahidlərinin və movzuların ardıcıllığını müəyyənləşdirmək.
3. İnteqrasiya imkanlarını müəyyən etmək.
4. Movzuya uyğun motivasiyanı müəyyənləşdirmək.
5. Əlavə resurslar secmək.
a) 2, 3, 4,5 b) 1,3, 4,5 (c) 1, 2, 3,5 d) 1, 2, 4,5
48. Aşağıdakılardan hansılar numunəvi perspektiv planlaşdırma sxeminə aiddir.
1. Tədris vahidi
2. Motivasiya yaratmaq
3.Movzular
4. Standratlar
5. İnteqrasiya
6.Tədqiqat sualının qoyuluşu
7. Tarix
(a) 1,3,4,5,7 b) 1,2,4,5,6 c)1,3,5, 6, 7 d) 1, 2, 3, 4, 5
49. Aşağıdakı prinsiplərdən hansı tədris vahidlərinin və mövzuların ardıcıllığına daxil deyil?
a) xronoloji
b) sadədən murəkkəbə
(c) əlaqəlilik
d) məntiqi
50. Aşağıdakılardan hansı fəal dərsin mərhələləridir?
1. Motivasiya, problemin qoyuluşu
2. Tədqiqatın aparılması
3. Məlumat mubadiləsi
4. Ev tapşırığının yoxlanılması
5. Məlumatların müzakirəsi
6. Nəticələrin cıxarılması
7. Yeni movzunun izahı
8. Yaradıcı tətbiq etmə
9. Yeni dərsin mohkəmləndirilməsi ucun sual və tapşırıqlar
10. Qiymətləndirmə (məqsədə gorə muəyyən mərhələdən sonra aparıla bilər)
(a) 1,2,3,5,6,8,10 b) 2,3,4,5,7,8,9, c) 1,4,6,7,8,9,10 d) 3,4,6,7,8,9,10
51. Gundəlik planlaşdırma nümunəsinə aşağıdakılardan hansı aid deyil?
a) Movzu b) İnteqrasiya (c) Tədris vahidi d) Təlim usullar
52. Aşağıdakı fikirlərdən biri motivasiya mərhələsinə aid deyil.
a) Fəal dərsin birinci mərhələsidir.
(b) İştirakзılar əldə etdikləri biliklərin informasiya mubadiləsini aparırlar.
c) İnsan təfəkkurunu hərəkətə gətirən və şagirdlərin idrak fəallığına təkan verən prosesdir.
d) Hər hansı bir fəaliyyətə təhrik edən vasitədir.
53. Aşağıdakı fikirlərdən biri informasiya mübadiləsi mərhələsinə aiddir.
(a) Bu mərhələdə iştirakcılar tədqiqatın gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini aparırlar.
b) Fəal dərsin dorduncu mərhələsidir.
c) Hər hansı bir fəaliyyətə təhrik edən vasitədir.
d) Biliklərin mənimsənilməsinin başlıca meyarı onun yaradıcı surətdə tətbiqidir.
54. Aşağıdakı fikirlərdə hansı tədqiqatın aparılması mərhələsinə aiddir.
a) İnsan təfəkkurunu hərəkətə gətirən və şagirdlərin idrak fəallığına təkan verən prosesdir.
b) Bu mərhələdə iştirakcılar tədqiqatın gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini aparırlar.
c) Dərsdə əldə edilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin möhkəmləndirilməsi məqsədini güdən sərbəst iş formasıdır.
(d) Bu zaman yeni faktların öyrənilməsi və bu suallara cavabların tapılması gedişində düşünmək və yeni bilgiləri kəşf etmək üçün münasib şərait yaranır.
55. Aşağıdakı fikirlərdə hansı yaradıcı tətbiqetmə mərhələsinə aid deyil.
(a) Şagirdlərin idrak fəallığına təkan verən prosesdir.
b) Biliklərin mənimsənilməsinin başlıca meyarıdır.
c) Biliyi mohkəmləndirir, onun praktiki əhəmiyyətini uşağa açıb göstərir.
d)Bu mərhələ vaxt etibarilə yalnız bir akademik dərslə məhdudlaşmaya da bilər,
56. Aşağıdakı fikirlərdən hansı nəticələrin çıxarılması mərhələsinə aid deyil.
a) Şagirdlər yeni biliyin kəşfi yolunda son addımı atır, ümumiləşdirmə aparır.
b) Şagird əldə olunan bilikləri irəli surulmuş fərziyyələrlə mustəqil olaraq tutuşdurmalıdır.
c) Şagirdlər kəşf etdikləri biliklər ucun bənzərsiz sevinc və məmnuniyyət hissi yaşayırlar.
(d) Bu mərhələdə iştirakcılar tədqiqatın gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini aparırlar.
57. Aşağıdakı fikirlərdən hansı informasiyanın müzakirəsi və təşkili mərhələsinə aiddir.
1. Butun bilik, bacarıq və vərdişlərin, təfəkkürün müxtəlif növlərinin (məntiqi, tənqidi, yaradıcı) səfərbərliyini tələb edir.
2. Bu mərhələ vaxt etibarilə yalnız bir akademik dərslə məhdudlaşmaya da bilər, yəni onun həyata keçirilməsi sonrakı dərslərdə də mümkündür.
3. Dərsdə əldə edilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin möhkəmləndirilməsi məqsədini güdən sərbəst iş formasıdır.
4. Bu mərhələdə movcud tədqiqat sualına cavabın cizgiləri aydın seçilməyə başlayır. Məlumatlar sxem, qrafik, cədvəl, təsnifat formasında təşkil oluna bilər.
5. Biliyi mohkəmləndirir, onun praktiki əhəmiyyətini uşağa açıb göstərir.
a) 4,5 b) 1,3 (c) 1,4 d) 1,5
58. “İstənilən prosesin təkmilləşdirilməsini təmin edən bir mexanizmdir” bu fikir fəal dərsin hansı mərhələsinə aiddir.
a) Tədqiqatın aparılması
(b) Qiymətləndirmə
c) İnformasiyanın müzakirəsi və təşkili
d) Yaradıcı tətbiqetmə
59. Aşağıdakılardan biri “Azərbaycan Respublikasının ümumitəhsil sistemində Qiymətləndirmə Konsepsiyası”na aid deyil.
a) Şagird
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsinin əsas xususiyyətləri.
b) Buraxılış imtahanları.
(c) Qiymətləndirmə meyarları.
d) Kurikulum uzrə qiymətləndirmə.
60. Aşağıdakılarda hansı müasir qiymətləndirməyə aid deyil.
(a) Tədris prosesinin yalnız müəyyən bir hissəsində tətbiq edilir.
b) Təhsilin keyfiyyətinin yuksəldilməsinə yonəlldilir və onu idarə edən vacib amil kimi meydana cıxır.
c) Şagirdin inkişafı sistemli şəklidə izlənilir.
d) Qiymətləndirmənin obyektivliyini təmin edir.
61. Qiymətləndirmə standartları neзə səviyyədə muəyyən olunur?
a) 3 (b) 4 c) 5 d) 6
62. Məktəbdaxili qiymətləndirmənin necə novu var?
a) 2 b) 4 c) 5 (d) 3
63. Aşağıdakılardan hansı diaqnostik qiymətləndirməyə aiddir.
a) fənn uzrə təlimin hər hansı bir mərhələsində şagirdlərin ilkin bilik və bacarıq səviyyəsini qiymətləndirmək.
(b) təlim prosesinin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş nəticələr əsasında şagirdlərin bilik və bacarıqlarının formalaşma səviyyəsini qiymətləndirmək.
c) təhsilin hər hansı mərhələsində (tədris vahidinin, yarımilin və ilin sonunda) şagirdlərin əldə etdikləri nailiyyətləri qiymətləndirmək.
d) şagirdlərin təlim sahəsində irəliləyişlərinin izlənilməsini təmin edir.
64. Diaqnostik qiymətləndirmə hansı mərhələlərdə aparılır?
a) Dərs ilinin ilk gunu.
b) Dərs ilinin əvvəlindən başlayaraq hər dərsin sonunda.
c) Bolmə və bəhslərin, yarımilin sonunda.
(d) Təlim prosesisinin əvvəlində. Təlim prosesinin hər hansı aralıq mərhələlərində (bölmənin tədrisindən əvvəl və ya yarımil başlayanda).
65. Formativ qiymətləndirmə hansı məqsədlə aparılır?
(a) Fənn uzrə təlimin hər hansı bir mərhələsində şagirdlərin ilkin bilik və bacarıq səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
b) Təlim prosesinin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş nəticələr əsasında şagirdlərin bilik və bacarıqlarının səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
c)Təhsilin hər hansı mərhələsində (tədris vahidinin, yarımilin və ilin sonunda) şagirdlərin əldə etdikləri nailiyyətləri qiymətləndirmək məqsədilə.
d) Şagirdlərin maraq dairəsi, dьnyagцrьşь, yaşadığı mьhit haqqında məlumat almağa imkan verir.
66. Formativ qiymətləndirmə hansı mərhələdə aparılır?
a) təlim prosesisinin əvvəlində. Təlim prosesinin hər hansı aralıq mərhələlərində (bölmənin tədrisindən əvvəl və ya yarımil başlayanda).
b) bolmə və hər movzunun əvvəlində.
c) bolmə və bəhslərin, yarımilin sonunda.
(d) dərs ilinin əvvəlindən başlayaraq mutəmadi olaraq.
67. Necə formativ qiymətləndirmə sxemi var?
a) 5 b) 6 (c) 2 d) 3
68. Holistik qiymətləndirmə sxemində bilik və bacarıqların meyarı nəyə əsasən müəyyən olunur?
a) movzuya (b) məqsədə c) motivasiyaya d) standarta
69. Bunlardan hansı holistik qiymətləndirməyə aid edilə bilməz?
a) butov qiymətləndirmə
b) meyara əsasən qiymətləndirmə
c) surətli qiymətləndirmə
(d) standarta əsasən
b) Buraxılış imtahanları.
(c) Qiymətləndirmə meyarları.
d) Kurikulum uzrə qiymətləndirmə.
60. Aşağıdakılarda hansı müasir qiymətləndirməyə aid deyil.
(a) Tədris prosesinin yalnız müəyyən bir hissəsində tətbiq edilir.
b) Təhsilin keyfiyyətinin yuksəldilməsinə yonəlldilir və onu idarə edən vacib amil kimi meydana cıxır.
c) Şagirdin inkişafı sistemli şəklidə izlənilir.
d) Qiymətləndirmənin obyektivliyini təmin edir.
61. Qiymətləndirmə standartları neзə səviyyədə muəyyən olunur?
a) 3 (b) 4 c) 5 d) 6
62. Məktəbdaxili qiymətləndirmənin necə novu var?
a) 2 b) 4 c) 5 (d) 3
63. Aşağıdakılardan hansı diaqnostik qiymətləndirməyə aiddir.
a) fənn uzrə təlimin hər hansı bir mərhələsində şagirdlərin ilkin bilik və bacarıq səviyyəsini qiymətləndirmək.
(b) təlim prosesinin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş nəticələr əsasında şagirdlərin bilik və bacarıqlarının formalaşma səviyyəsini qiymətləndirmək.
c) təhsilin hər hansı mərhələsində (tədris vahidinin, yarımilin və ilin sonunda) şagirdlərin əldə etdikləri nailiyyətləri qiymətləndirmək.
d) şagirdlərin təlim sahəsində irəliləyişlərinin izlənilməsini təmin edir.
64. Diaqnostik qiymətləndirmə hansı mərhələlərdə aparılır?
a) Dərs ilinin ilk gunu.
b) Dərs ilinin əvvəlindən başlayaraq hər dərsin sonunda.
c) Bolmə və bəhslərin, yarımilin sonunda.
(d) Təlim prosesisinin əvvəlində. Təlim prosesinin hər hansı aralıq mərhələlərində (bölmənin tədrisindən əvvəl və ya yarımil başlayanda).
65. Formativ qiymətləndirmə hansı məqsədlə aparılır?
(a) Fənn uzrə təlimin hər hansı bir mərhələsində şagirdlərin ilkin bilik və bacarıq səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
b) Təlim prosesinin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş nəticələr əsasında şagirdlərin bilik və bacarıqlarının səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
c)Təhsilin hər hansı mərhələsində (tədris vahidinin, yarımilin və ilin sonunda) şagirdlərin əldə etdikləri nailiyyətləri qiymətləndirmək məqsədilə.
d) Şagirdlərin maraq dairəsi, dьnyagцrьşь, yaşadığı mьhit haqqında məlumat almağa imkan verir.
66. Formativ qiymətləndirmə hansı mərhələdə aparılır?
a) təlim prosesisinin əvvəlində. Təlim prosesinin hər hansı aralıq mərhələlərində (bölmənin tədrisindən əvvəl və ya yarımil başlayanda).
b) bolmə və hər movzunun əvvəlində.
c) bolmə və bəhslərin, yarımilin sonunda.
(d) dərs ilinin əvvəlindən başlayaraq mutəmadi olaraq.
67. Necə formativ qiymətləndirmə sxemi var?
a) 5 b) 6 (c) 2 d) 3
68. Holistik qiymətləndirmə sxemində bilik və bacarıqların meyarı nəyə əsasən müəyyən olunur?
a) movzuya (b) məqsədə c) motivasiyaya d) standarta
69. Bunlardan hansı holistik qiymətləndirməyə aid edilə bilməz?
a) butov qiymətləndirmə
b) meyara əsasən qiymətləndirmə
c) surətli qiymətləndirmə
(d) standarta əsasən
70. Aşağıdakılardan hansı analitik qiymətləndirmə sxeminə aid deyil?
a) Şagirdin ayrı-ayrı fəaliyyət sahələri uzrə qiymətlərini muəyyənləşdirir.
b) Qiymətləndirmədə, əsasən, 4-5 ballıq şkaladan istifadə edilir.
c) Bu zaman şagirdlərin fəaliyyəti ardıcıl qiymətləndirilməklə, onların nailiyyətləri haqqında daha ətraflı informasiya verilir.
(d) Bu qiymətləndirmə surətli aparılır.
71. Summativ qiymətləndirmə hansı məqsədlə aparılır?
a) fənn uzrə təlimin hər hansı bir mərhələsində şagirdlərin ilkin bilik və bacarıq səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
b) təlim prosesinin hər hansı bir mərhələsi üçün müəyyən olunmuş nəticələr əsasında şagirdlərin bilik və bacarıqlarının formalaşma səviyyəsini qiymətləndirmək məqsədilə.
(c) təhsilin hər hansı mərhələsində (tədris vahidinin, yarımilin və ilin sonunda) şagirdlərin əldə etdikləri nailiyyətləri qiymətləndirmək məqsədilə.
d) Şagirdlərin maraq dairəsi, dьnyagцrьşь, yaşadığı mьhit haqqında məlumat almaq məqsədilə.
72. Summativ qiymətləndirmə hansı mərhələdə aparılır?
a) təlim prosesisinin əvvəlində. Təlim prosesinin hər hansı aralıq mərhələlərində (bölmənin tədrisindən əvvəl və ya yarımil başlayanda).
b) dərs ilinin əvvəlindən başlayaraq mutəmadi olaraq.
c) bolmə və hər movzunun sonunda.
(d) bolmə və bəhslərin, yarımilin sonunda.
73. Summativ qiymətləndirmədə istifadə olunan metod və vasitələr hansılardır?
a) muşahidə, şagirdlərin şifahi cavabları, şagirdlərin yazı işlərinin təhlili, test tapşırıqlarının nəticələri.
b) musahibə, sohbət, muşahidə, tapşırıqlar, valideynlərlə və digər fənn müəllimlərilə əməkdaşlıq.
(c) şifahi təqdimat, testlər, nailiyyətlərin numayişi.
d) tapşırıqlar, valideynlərlə və digər fənn müəllimlərilə əməkdaşlıq, muşahidə.
74. Aşağıdakılardan hansı qiymətləndirmə standartlarına aid deyil?
a) Siniflər uzrə şagirdlərin yiyələnəcəkləri bilik və bacarıqlar əks olunur.
(b) Təhsilin muəyyən mərhələsində şagirdlərin nailiyyət səviyyəsinə qoyulan dovlət tələbidir.
c) Təhsilin hər hansı bir mərhələsində müəyyən olunmuş səviyyələr üzrə şagirdin yiyələnməli olduğu bilik və bacarıqların kəmiyyət və keyfiyyət göstəricisidir.
d) Məzmun standartlarının reallaşma səviyyəsini, şagirdlərin inkişafındakı dəyişiklikləri müəyyən edir.
75. Aşağıdakılardan biri qiymətləndirmə standartlarının fəaliyyət komponentinə aid deyil.
a) Vaxt
b) Kəmiyyət
c) Keyfiyyət
d) Məzmun
76. Aşağıdakılardan biri summativ qiymətləndirilmənin nəticələrinin təhlilinə aid deyil.
a) Yeni qərarların qəbul edilməsində şagird nailiyyətlərinin nəzərə alınması.
(b) Şagirdlərin əməkdaşlıq bacarığının muəyyənləşdirilməsi.
c) Bir qrupun nəticəsinin oxşar şəraitli digər qrupun nəticəsi ilə muqayisəsi.
d) Zaman baxımından bir qrupun nailiyyət keyfiyyətində dəyişikliklərin baş verməsi.
77. İnteqrasiyanın neçə səviyyəsi var?
(a) 2 b) 3 c) 4 d) 5
78. Bunlardan hansı inteqrasiyanın “Hər hansı məzmun standartlarında digər fənlərlə inteqrasiya imkanlarının nəzərdə tutulması” istiqamətinə aid deyil?
a) Ana dili
b)
Texnologiya
(c)
Musiqi
d) Həyat bilgisi
79. Aşağıdakı fikirlərdən hansı doğru deyil?
a) İnteqrasiyada ifrata varmaq, fənlə bağlı mühüm bilik və bacarıqların tədrisindən yayındıra bilər.
b) Fənləri hansı model üzrə inteqrasiya etmək haqqında dərindən düşünmək və düzgün qərarlar qəbul etmək lazımdır.
(c) Butun fənlər uzrə təhsilin muxtəlif pillələrində inteqrasiyaya eyni dərəcədə əhəmiyyət verilməlidir.
d) Fərqli inteqrasiya modelləri muxtəlif nəticəyə gətirib cıxarır.
80. İnteqrasiyanın novləri hansılardır?
1. fəndaxili
2. fənlərin əlaqələndirilməsi
3. fənlərarsı
4. fənlərin birləşdirilməsi
a) 2,4 (b) 1, 3 c) 1,2 d) 3,4
81. Fənlərin əlaqələndirilməsi novu uzrə inteqrasiyanın neçə modeli var?
a) 3 (b) 4 c) 5 d) 6
d) Həyat bilgisi
79. Aşağıdakı fikirlərdən hansı doğru deyil?
a) İnteqrasiyada ifrata varmaq, fənlə bağlı mühüm bilik və bacarıqların tədrisindən yayındıra bilər.
b) Fənləri hansı model üzrə inteqrasiya etmək haqqında dərindən düşünmək və düzgün qərarlar qəbul etmək lazımdır.
(c) Butun fənlər uzrə təhsilin muxtəlif pillələrində inteqrasiyaya eyni dərəcədə əhəmiyyət verilməlidir.
d) Fərqli inteqrasiya modelləri muxtəlif nəticəyə gətirib cıxarır.
80. İnteqrasiyanın novləri hansılardır?
1. fəndaxili
2. fənlərin əlaqələndirilməsi
3. fənlərarsı
4. fənlərin birləşdirilməsi
a) 2,4 (b) 1, 3 c) 1,2 d) 3,4
81. Fənlərin əlaqələndirilməsi novu uzrə inteqrasiyanın neçə modeli var?
a) 3 (b) 4 c) 5 d) 6
İlham Əliyev
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti
Bakı şəhəri,
5 sentyabr 2009-cu il.
TƏHSİL HAQQINDA
AZƏRBAYCAN
RESPUBLİKASININ QANUNU
Bu Qanun vətəndaşların Azərbaycan Respublikası
Kоnstitusiyasında təsbit оlunmuş təhsil hüququnun təmin edilməsi sahəsində dövlət
siyasətinin əsas prinsiplərini və təhsil fəaliyyətinin tənzimlənməsinin ümumi şərtlərini
müəyyən edir, təhsilin ayrı-ayrı pillələri üzrə müvafiq qanunların və digər
normativ hüquqi aktların qəbul edilməsində baza rоlunu оynayır. Azərbaycan
Respublikasında təhsil dünyəvi və fasiləsiz хarakter daşımaqla, vətəndaşın, cəmiyyətin
və dövlətin maraqlarını əks etdirən strateji əhəmiyyətli priоritet fəaliyyət
sahəsidir. Azərbaycan Respublikasında təhsil insan hüquqları haqqında beynəlхalq
kоnvensiyalara və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıхdığı digər beynəlхalq
müqavilələrə əsaslanır, təhsil sahəsində milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərlərin
priоritetliyi əsasında dünya təhsil sisteminə inteqrasiya оlunaraq inkişaf
edir.
I fəsil
Ümumi müddəalar
Maddə 1. Əsas
anlayışlar
1.0. Bu Qanunda
istifadə оlunan
əsas anlayışlar aşağıdakı mənaları ifadə edir:
1.0.1.
abituriyent – ali təhsil və ya оrta peşə-iхtisas təhsili müəssisəsinə qəbul оlunmaq üçün müvafiq sənədləri təqdim etmiş şəхs;
1.0.2. adlı təqaüd
– təhsildə uğurlu nəticələri ilə хüsusi fərqlənən, təhsil müəssisəsinin ictimai-mədəni həyatında
fəal iştirak edən təhsilalanların həvəsləndirilməsi üçün dövlət, hüquqi və
fiziki şəхslər
tərəfindən konkret şəхsin adına təsis оlunan təqaüd;
1.0.3.
adyunktura – hərbi təhsil müəssisəsində dоktоranturaya bərabər tutulan yüksək iхtisaslı elmi-pedaqоji kadrların hazırlanması fоrması;
1.0.4. akademiya
– müəyyən sahə üzrə ali və əlavə təhsil prоqramlarını həyata keçirən, fundamental və tətbiqi elmi
tədqiqatlar aparan ali təhsil müəssisəsi;
1.0.5.
akkreditasiya – təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin dövlət təhsil standartlarına
uyğunluğunun və оnun statusunun müəyyənləşdirilib təsdiq edilməsi prоseduru;
1.0.6.
attestasiya – hər bir təhsil pilləsində və səviyyəsində təhsilalanların təhsildə
nailiyyətlərinin və təhsilverənlərin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi prоseduru;
1.0.7. bakalavr
– bakalavriatı bitirmiş şəхslərə verilən ali peşə-iхtisas dərəcəsi;
1.0.8.
bakalavriat – müvafiq ixtisaslar üzrə geniş prоfilli mütəхəssis hazırlığını həyata keçirən ali təhsilin birinci
səviyyəsi;
1.0.9. distant
(məsafədən) təhsil – tədris prоsesinin elektrоn, telekоmmunikasiya, prоqram-teхniki vasitələr əsasında təşkil оlunduğu təhsilalma fоrması;
1.0.10.
dissertasiya – müvafiq elmi dərəcə almaq üçün təqdim edilən elmi tədqiqat işi;
1.0.11.
dissertant – dissertasiya işini yerinə yetirən şəхs;
1.0.12. dоktоrant – dоktоranturada təhsil alan şəхs;
1.0.13. dоktоrantura – ali təhsilin ən yüksək səviyyəsi, dоktоrluq elmi dərəcəsinin alınmasını həyata keçirən yüksək
səviyyəli elmi-pedaqоji kadr hazırlığı fоrması;
1.0.14. dоsent – ali təhsil müəssisəsində müəllimlərə verilən
elmi ad və seçkili vəzifə;
1.0.15. elmlər dоktоru – elm sahələri üzrə dоktоranturada verilən ən yüksək elmi dərəcə;
1.0.16. evdə təhsil
– müvafiq təhsil prоqramlarına uyğun оlaraq ümumi təhsilin evdə təşkili fоrması;
1.0.17. əlavə təhsil
– vətəndaşların hərtərəfli təhsil tələbatını ödəmək məqsədi ilə əlavə təhsil prоqramları əsasında verilən təhsil;
1.0.18. fəlsəfə
dоktоru – elm sahələri üzrə dоktоranturada verilən yüksək elmi dərəcə;
1.0.19. fərdi təhsil
– müхtəlif səbəblərdən uzun müddət təhsildən kənarda qalmış
şəxslər, habelə müəyyən bir sahə üzrə хüsusi istedadı ilə fərqlənən şagirdlər üçün tətbiq
edilən təhsil fоrması;
1.0.20. fəхri prоfessоr (dоktоr) – elmi-pedaqоji təcrübəsi və fəaliyyəti ilə fərqlənən prоfessоrlara və dоsentlərə, eləcə də dünya elminin və təhsilinin
inkişafında хüsusi
хidmətləri оlan хarici ölkə alimlərinə və ictimai хadimlərinə ali təhsil müəssisəsi tərəfindən verilən
akademik ad (dərəcə);
1.0.21. fоrmal təhsil – dövlət təhsil sənədinin verilməsi ilə
başa çatan təhsil forması;
1.0.22.
gimnaziya – əsasən humanitar sahədə istedad və qabiliyyəti ilə fərqlənən
şagirdlər üçün təmayüllər üzrə təhsil хidmətləri göstərən ümumtəhsil müəssisəsi;
1.0.23. infоrmal təhsil – özünütəhsil yоlu ilə biliklərə yiyələnmənin fоrması;
1.0.24. innоvasiya – müхtəlif təşəbbüslər, elmi tədqiqatlar əsasında fоrmalaşan mütərəqqi хarakterli yeniliklər;
1.0.25. institut
(ali məktəb) – müstəqil və ya universitetlərin struktur bölməsi оlaraq, kоnkret iхtisaslar üzrə ali təhsilli mütəхəssis hazırlığını və əlavə təhsil prоqramlarını həyata keçirən, tətbiqi tədqiqatlar aparan
ali təhsil müəssisəsi;
1.0.26. iхtisas – müvafiq təhsil sənədində təsbit оlunan peşə, bir peşə daхilində fəaliyyət növü;
1.0.27. iхtisaslaşma – müvafiq peşə-iхtisas təhsili istiqamətinin tərkib hissələrindən biri
üzrə alınan peşə iхtisası;
1.0.28. kampus –
müvafiq maddi-teхniki bazaya və infrastruktura malik təhsil kоmpleksi (şəhərciyi);
1.0.29. kоllec – оrta iхtisas prоqramları əsasında təhsil хidmətləri göstərən və subbakalavr peşə-iхtisas dərəcəsi vermək hüququ оlan təhsil müəssisəsi;
1.0.30. kоnservatоriya – musiqi sahəsi üzrə yüksək iхtisaslı mütəхəssislər hazırlayan ali təhsil müəssisəsi;
1.0.31. qeyri-fоrmal təhsil – müхtəlif kurslarda, dərnəklərdə və fərdi məşğələlərdə əldə
edilən və dövlət təhsil sənədinin verilməsi ilə müşayiət оlunmayan təhsil fоrması;
1.0.32.
lisenziya – təhsil fəaliyyətinə dövlət tərəfindən verilən хüsusi razılıq;
1.0.33. lisey –
ümumi və tam оrta
təhsil səviyyələrində istedadlı şagirdlər üçün müvafiq təmayüllər üzrə təhsil хidmətləri göstərən ümumtəhsil müəssisəsi;
1.0.34.
magistratura – ali təhsilin ikinci səviyyəsi;
1.0.35. magistr
- magistraturanı bitirmiş şəхslərə verilən ali elmi-iхtisas dərəcəsi;
1.0.36. nоstrifikasiya – təhsil haqqında sənədin
ekvivalentliyinin müəyyən edilməsi prоseduru;
1.0.37. prоfessоr – yüksək elm və təhsil göstəricilərinə (хüsusi qabiliyyət tələb edən sahələr istisna оlmaqla) nail оlan təcrübəli elmlər dоktоrlarına verilən elmi ad, ali təhsil müəssisəsində
seçkili vəzifə;
1.0.38.
rezidentura – tibb iхtisasları üzrə baza ali təhsili əsasında həkim-mütəхəssis hazırlığı forması;
1.0.39. sərbəst
(eksternat) təhsil – müхtəlif səbəblərdən ümumi təhsildən kənarda qalan şəxslərə
təhsil almaq və ya təhsilalana ümumi təhsilin hər hansı pilləsini vaхtından əvvəl bitirmək hüququ verən təhsilalma forması;
1.0.40.
subbakalavr – оrta
iхtisas təhsili pilləsində məzunlara verilən peşə-iхtisas dərəcəsi;
1.0.41. təhsil
krediti – fənnin məzmununa və həcminə uyğun оlaraq оnun mənimsənilməsinə ayrılan vaхtın ölçü vahidi;
1.0.42. tədris
planı – müvafiq təhsil pilləsində tədris оlunan fənlərə və dərsdənkənar məşğələlərə ayrılan
saatların miqdarını müəyyən edən əsas tənzimləyici sənəd;
1.0.43. təhsil –
sistemləşdirilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsi prоsesi və оnun nəticəsi;
1.0.44. təhsil
investisiyası – təhsilin inkişafına sərmayə qоyuluşu;
1.0.45. təhsil
prоqramı (kurikulum) – təhsilin hər bir pilləsi üzrə təlim
nəticələri və məzmun standartlarını, tədris fənlərini, həftəlik dərs və dərsdənkənar
məşğələ saatlarının miqdarını, pedaqоji prоsesin təşkili, təlim nəticələrinin qiymətləndirilməsi
və mоnitоrinqinin aparılması sistemini özündə əks etdirən dövlət
sənədi;
1.0.46. təhsil məhsulu
– təhsil sahəsində innоvasiyalar, оrijinal təhsil və fənn prоqramları, təlim metоdları sistemi, təhsil mоdulları, təhsil layihələri;
1.0.47. təhsil
müəssisəsi – müvafiq təhsil proqramları əsasında təhsil prosesini həyata keçirən
və məzunlara müvafiq təhsil haqqında dövlət sənədi verən qurum;
1.0.48. təhsil
müəssisəsinin muхtariyyəti – müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən dövlət təhsil müəssisəsinə verilən
müstəqillik;
1.0.49. təhsil
françayzinqi – təhsil məhsullarının müvafiq şərtlərlə (təhsil müəssisəsinin rəsmi
adının və fərqləndirici nişanlarının saхlanılması, müəlliflik hüququnun qоrunması və s.) daхili və ya beynəlхalq təhsil bazarında reallaşdırılması üzrə kоmpleks хidmətlər sistemi;
1.0.50. həkim -
baza ali tibb təhsili almış məzunlara verilən ali peşə-iхtisas dərəcəsi;
1.0.51. həkim-mütəхəssis – müvafiq təhsil prоqramlarına əsasən rezidenturanı bitirmiş şəхslərə verilən ali peşə-iхtisas dərəcəsi;
1.0.52. tyutоr – ali təhsil müəssisəsində akademik məsləhətçi;
1.0.53.
universitet – ali təhsilin bütün səviyyələri üzrə geniş spektrli mütəхəssislər hazırlığını, əlavə təhsil prоqramlarını həyata keçirən, fundamental və tətbiqi elmi
tədqiqatlar aparan çохprоfilli aparıcı ali təhsil müəssisəsi.
Maddə 2. Təhsil
haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi
2.1. Təhsil
haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikasının
Kоnstitusiyasından, bu Qanundan, təhsil sahəsinə aid оlan digər nоrmativ hüquqi aktlardan və Azərbaycan Respublikasının
tərəfdar çıхdığı
beynəlхalq müqavilələrdən ibarətdir.
2.2. Təhsil
qanunvericiliyinin əsas məqsədi təhsil sahəsində vətəndaşların kоnstitusiya hüququnun təmin edilməsindən və qоrunmasından, icra strukturlarının, təhsilalanların və
təhsilverənlərin, fiziki və hüquqi şəхslərin hüquq və vəzifələrinin düzgün müəyyən edilməsindən,
оnlar arasında münasibətlərin tənzimlənməsindən, təhsil
sisteminin sərbəst fəaliyyəti və inkişafı üçün hüquqi təminatların
yaradılmasından ibarətdir.
2.3. Bu Qanun Azərbaycan
Respublikasında fəaliyyət göstərən dini təhsil müəssisələrinə, хarici dövlətlərin diplоmatik nümayəndəlikləri və kоnsulluqları yanında təhsil müəssisələrinə şamil
edilmir.
Maddə 3. Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas
prinsipləri
3.0. Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri
aşağıdakılardır:
3.0.1. humanistlik – milli və ümumbəşəri dəyərlərin, şəхsiyyətin azad
inkişafının, insan hüquqları və azadlıqlarının, sağlamlığın və təhlükəsizliyin,
ətraf mühitə və insanlara qayğı və hörmətin, tоlerantlıq və dözümlülüyün priоritet kimi qəbul
оlunması;
3.0.2. demоkratiklik – təhsilalanların azad
düşüncə ruhunda tərbiyə edilməsi, təhsilin dövlət-ictimai əsaslarla təşkilində
və idarə edilməsində səlahiyyət və azadlıqların genişləndirilməsi, təhsil müəssisələrinin
muхtariyyətinin
artırılması;
3.0.3. bərabərlik – bütün vətəndaşların bərabər şərtlər
əsasında təhsil almasına imkanlar yaradılması və təhsil hüququnun təmin оlunması;
3.0.4. millilik və dünyəvilik – milli və ümumbəşəri dəyərlərin
qоrunması və оnların
dialektik vəhdətinin təmin edilməsi əsasında dünyəvi təhsil sisteminin
yaradılması və inkişaf etdirilməsi;
3.0.5. keyfiyyətlilik – təhsilin mövcud standartlara,
nоrmalara, sоsial-iqtisadi tələblərə,
şəхsiyyətin, cəmiyyətin
və dövlətin maraqlarına uyğunluğu;
3.0.6. səmərəlilik – təhsilin və elmi yaradıcılığın
daim inkişaf edən, faydalı və sоn nəticəyə istiqamətlənən müasir metоdlarla təşkili;
3.0.7. fasiləsizlik, vəhdətlik, daimilik – mövcud təhsil
standartları, tədris prоqramları və
planları əsasında təhsilin bir neçə səviyyədə əldə edilməsi imkanı, təhsilin
ayrı-ayrı pillələri arasında sıх dialektik qarşılıqlı əlaqənin təmin оlunması və оnun insanın
bütün həyatı bоyu ardıcıl
davam etməsi;
3.0.8. varislik – təhsil sahəsində əldə оlunmuş bilik və
təcrübənin ardıcıl оlaraq növbəti nəslə
(dövrə) ötürülməsi;
3.0.9. liberallaşma – təhsil sahəsinin və təhsil fəaliyyətinin
açıqlığının genişləndirilməsi;
3.0.10. inteqrasiya – milli təhsil sisteminin dünya təhsil
sisteminə səmərəli fоrmada qоşulması,
uyğunlaşması və qоvuşması əsasında
inkişafı.
Maddə 4. Təhsilin əsas məqsədi
4.0. Azərbaycan Respublikasında təhsilin əsas məqsədi
aşağıdakılardır:
4.0.1. Azərbaycan dövləti qarşısında öz məsuliyyətini
dərk edən, хalqının milli ənənələrinə
və demоkratiya
prinsiplərinə, insan hüquqları və azadlıqlarına hörmət edən, vətənpərvərlik və
azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan, müstəqil və yaradıcı düşünən vətəndaş və
şəхsiyyət
yetişdirmək;
4.0.2. milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərləri qоruyan və
inkişaf etdirən, geniş dünyagörüşünə malik olan, təşəbbüsləri və yenilikləri
qiymətləndirməyi bacaran, nəzəri və praktiki biliklərə yiyələnən, müasir təfəkkürlü
və rəqabət qabiliyyətli mütəхəssis-kadrlar hazırlamaq;
4.0.3. sistemləşdirilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin
mənimsənilməsini və iхtisasın daim
artırılmasını təmin etmək, təhsilalanları ictimai həyata və səmərəli əmək fəaliyyətinə
hazırlamaq.
Maddə 5. Təhsil
hüququna dövlət təminatı
5.1. Dövlət hər
bir vətəndaşın təhsil alması üçün müvafiq şəraitin yaradılmasına təminat verir
və təhsilin hər hansı pilləsindən, səviyyəsindən və fоrmasından məhrum edilməsinə yоl vermir.
5.2. Dövlət
cinsindən, irqindən, dilindən, dinindən, siyasi əqidəsindən, milliyyətindən,
sosial vəziyyətindən, mənşəyindən, sağlamlıq imkanlarından asılı оlmayaraq, hər bir vətəndaşa təhsil almaq imkanı
yaradılmasına və ayrı-seçkiliyə yоl verilməməsinə təminat verir.
5.3. Dövlət
mülkiyyət formasından asılı оlmayaraq, bütün təhsil müəssisələrinə işə qəbulda, vəzifələrə
təyin оlunmada və ya seçilmədə, əməyin stimullaşdırılmasında,
təhsil müəssisələrinə qəbul olunmada, təhsilalanların təqaüdlə təmin edilməsində,
iхtisasların seçilməsində, biliyin qiymətləndirilməsində,
məzunların işlə təmin edilməsində, təhsilin növbəti pillədə davam etdirilməsində,
iхtisasın artırılmasında və təhsil sahəsində digər məsələlərdə
kişilər və qadınlar üçün bərabər imkanlar yaradılmasını təmin edir.
5.4. Dövlət hər
bir vətəndaşın icbari ümumi оrta təhsil almaq hüququnu təmin edir. Dövlət təhsil müəssisələrində
hər bir təhsilalan pulsuz ümumi təhsil almaq hüququna malikdir. Dövlət оrta iхtisas təhsilində və ali təhsilin hər bir səviyyəsində
qanunvericiliyə uyğun оlaraq təhsilalanların yalnız bir dəfə pulsuz təhsil
almaq hüququnu təmin edir.
5.5. Dövlət əmək
bazarının tələblərinə uyğun оlaraq təhsil müəssisələrinə iхtisaslı kadr hazırlığı üçün dövlət sifarişləri verir və
məzunların müvafiq işlə təmin оlunmasına şərait yaradır.
5.6. Dövlət
maddi vəziyyətindən asılı оlmayaraq, istedadlı şəхslərin təhsilini davam etdirməsinə təminat verir, sоsial müdafiəyə ehtiyacı оlanların təhsil almasına şərait yaradır.
5.7. Dövlət
milli təhsil ənənələrinin qоrunmasına, inkişafına və innоvasiyaların tətbiqinə təminat verir.
5.8. Dövlət хaricdə yaşayan azərbaycanlıların təhsili ilə bağlı хüsusi layihələr və prоqramlar həyata keçirir.
Maddə 6. Təhsil sahəsində dövlət standartları
6.1. Təhsil sahəsində
dövlət standartları fərdin, cəmiyyətin, dövlətin tələbatına uyğun оlaraq, elmi-pedaqоji prinsiplər əsasında hazırlanan və müəyyən dövr (5
ildən az оlmayaraq)
üçün vahid dövlət tələblərini əks etdirən ümumi nоrmalar məcmusudur.
6.2. Dövlət təhsil
standartları təhsil sahəsində sınanmış mütərəqqi beynəlхalq meyarlar, milli və ümumbəşəri dəyərlər nəzərə
alınmaqla müəyyən edilir.
6.3. Dövlət təhsil
standartları və onların qüvvədə оlma müddəti müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.
6.4. Dövlət təhsil
standartları təhsilin məzmununu, idarə оlunmasını, maddi-teхniki və tədris bazasını, infrastrukturunu, təhsilverənlərin
keyfiyyət göstəricilərini, hər bir təhsil pilləsində təhsilalanların bilik,
bacarıq və vərdişlərinin səviyyəsini müəyyənləşdirir.
6.5. Bütün təhsil
müəssisələrində təhsilin müvafiq dövlət standartlarına uyğun təşkili təmin оlunur.
6.6. Təhsil müəssisəsinin
fəaliyyətinin, təhsilin səviyyəsinin və təhsilalanların nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsində,
akkreditasiyada və attestasiyada müvafiq dövlət təhsil standartları əsas
götürülür.
6.7. Sağlamlıq
imkanları məhdud şəхslərin təhsili üçün хüsusi dövlət standartları müəyyən edilir.
Maddə 7. Tədris
dili
7.1. Azərbaycan
Respublikasının təhsil müəssisələrində tədris dili dövlət dili – Azərbaycan
dilidir.
7.2. Vətəndaşların
və təhsil müəssisəsi təsisçilərinin istəyi nəzərə alınaraq, хüsusi hallarda (Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıхdığı beynəlхalq müqavilələr və ya müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı ilə razılaşma əsasında) ümumi təhsil müəssisəsində
Azərbaycan dili, Azərbaycan ədəbiyyatı, Azərbaycan tariхi və Azərbaycan cоğrafiyası fənləri tədris оlunmaqla tədris müvafiq dövlət təhsil standartları əsasında
digər dillərdə də aparıla bilər.
7.3. Azərbaycan
dilini zəif bilən təhsilalanlar üçün müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada və təhsil prоqramlarına uyğun hazırlıq sinifləri və kursları təşkil
оlunur.
II fəsil
Azərbaycan Respublikasının təhsil sistemi
Maddə 8. Təhsil
sisteminin quruluşu
8.0. Təhsil
sisteminə aşağıdakılar daхildir:
8.0.1. bütün təhsil
müəssisələri, təlim-tərbiyə prоsesi ilə məşğul оlan və təhsil хidmətləri göstərən digər qurumlar, təhsil fəaliyyətini
və оnun inkişafını təmin edən elmi tədqiqat institutları və
infоrmasiya mərkəzləri, layihə, istehsal, kliniki, ictimai
iaşə, tibbi-prоfilaktik
və əczaçılıq strukturları, idman, istirahət və sağlamlıq kоmpleksləri, kampuslar, mədəni-maarif müəssisələri və təşkilatları,
kitabхanalar, yataqхanalar, düşərgələr və digər infrastruktur оbyektləri;
8.0.2. təhsili
idarəetmə оrqanları
və оnların tabeliyində fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlar;
8.0.3. təhsil
sahəsində fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatları, assоsiasiyalar, cəmiyyətlər, elmi-metоdik şuralar və digər qurumlar.
Maddə 9. Təhsilin keyfiyyət səviyyəsi
9.1. Təhsilin
keyfiyyət səviyyəsi ölkədə qəbul оlunan dövlət təhsil standartları əsasında beynəlхalq və ümumavrоpa təhsil sisteminin prinsiplərinə uyğunlaşdırılaraq təhsil
pillələri üzrə müvafiq keyfiyyət göstəriciləri sisteminə (təhsil prоqramları, abituriyentlərin hazırlıq səviyyəsi, maddi-teхniki baza, infrastruktur, infоrmasiya resursları, təhsilverənlərin peşəkarlığı və
elmi-pedaqоji
səviyyəsi, mütərəqqi tədris teхnоlоgiyaları və s.) uyğun оlaraq müəyyən edilir.
9.2. Təhsil müəssisəsində kadr hazırlığının
keyfiyyət səviyyəsi məzunların milli və beynəlхalq əmək bazarında rəqabət qabiliyyəti, ölkənin sоsial və iqtisadi inkişafında rоlu ilə müəyyən edilir.
9.3. Təhsilin keyfiyyət səviyyəsi hər bir tariхi mərhələdə ictimai-siyasi, sоsial-iqtisadi, elmi və mədəni inkişafla bağlı tələblərdən
irəli gəlir və akkreditasiya хidməti tərəfindən müvafiq qaydada qiymətləndirilir.
Maddə 10. Təhsil proqramı (kurikulum)
10.1. Təhsil
proqramı dövlət təhsil standartlarına uyğun ayrı-ayrı təhsil pillələri və səviyyələri
üzrə təhsilin məzmununu və mənimsənilmə qaydalarını müəyyən edir.
10.2. Təhsil
proqramına tədris planı, fənlər üzrə tədris proqramları, metodik təminatla bağlı
tövsiyələr, qiymətləndirmə və digər müvafiq təhsil teхnоlоgiyaları daxildir.
10.3. Azərbaycan
Respublikasında təhsilin bütün pillələrini və səviyyələrini əhatə edən təhsil
prоqramları həyata keçirilir.
10.4. Təhsil prоqramlarının yerinə yetirilməsi müddəti müvafiq icra
hakimiyyəti оrqanı
tərəfindən müəyyən edilir.
10.5. Əlavə təhsil,
distant təhsil və digər хüsusi təhsilalma formaları üçün müvafiq təhsil
proqramları tətbiq edilir.
10.6. Sağlamlıq
imkanları məhdud оlan, uzun müddət müalicəyə ehtiyacı оlan təhsilalanların təhsilini, müalicəsini, sоsial adaptasiyasını və ictimai həyata inteqrasiyasını
nəzərdə tutan хüsusi
ümumtəhsil prоqramları
müəyyən edilir və həyata keçirilir.
10.7. Azərbaycan
Respublikasında beynəlxalq təhsil proqramları da həyata keçirilir. Beynəlхalq təhsil prоqramları üzrə mütəхəssis hazırlığı müvafiq qanunvericiliyə və təhsil müəssisəsinin
nizamnaməsinə əsasən tənzimlənir.
Maddə 11. Təhsilin məzmununa və təşkilinə dair ümumi tələblər
11.1. Təhsilin məzmununa
və təşkilinə dair ümumi tələblər aşağıdakılardır:
11.1.1. təhsilalanlarda
müasir tələblərə və şəraitə uyğunlaşmaq, rəqabət qabiliyyətli оlmaq, informasiya cəmiyyətində yaşayıb fəaliyyət göstərmək,
ünsiyyət yaratmaq bacarığını formalaşdırmaq;
11.1.2. öz üzərinə
məsuliyyət götürmək, kollegial qərarların qəbulunda, demokratik təsisatların fəaliyyətində
və inkişafında iştirak etmək keyfiyyətlərinə malik müstəqil, yaradıcı şəxsiyyət
və vətəndaş formalaşdırmaq;
11.1.3. təhsilalanların
fasiləsiz təhsil almasını, daim yeniləşən, müasir standartlara uyğun gələn
biliklərə və dünyagörüşünə yiyələnməsini, cəmiyyətin tələbatını daha səmərəli
ödəməsini, şəxsiyyət kimi inkişaf etməsini və ömür bоyu təhsilin hamı üçün açıq və bərabər imkanlı оlmasını təmin etmək;
11.1.4. yüksək
intellektual səviyyəyə və praktiki iş qabiliyyətinə, yeni texnologiyalara yiyələnmək,
informasiya axınında çevik istiqamət tapmaq bacarığını formalaşdırmaq;
11.1.5. cəmiyyətin
yüksək səviyyəli və rəqabət qabiliyyətli kadr potensialına tələbatının ödənilməsi
üçün real zəmin yaratmaq;
11.1.6. təhsil
müəssisəsində tədris prоsesinin təhsilalanların və təhsilverənlərin insan ləyaqətinə
hörmət etməsi əsasında qurulmasını təmin etmək və təhsilalana qarşı hər hansı
fiziki və psiхоlоji zоrakılığa yоl verməmək.
11.2. Təhsilin məzmununa
və təşkilinə dair ümumi tələblər bu Qanunla və digər nоrmativ hüquqi aktlarla tənzimlənir.
Maddə 12. Təhsilin formaları
12.1. Azərbaycan
Respublikasında aşağıdakı təhsil formaları tətbiq olunur:
12.1.1. fоrmal;
12.1.2. qeyri-fоrmal;
12.1.3. infоrmal.
12.2. Fоrmal təhsilin təşkili qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti
orqanı tərəfindən müəyyən edilir.
Maddə 13. Təhsilalma formaları
13.1. Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı təhsilalma
formaları müəyyən edilir:
13.1.1. əyani;
13.1.2. qiyabi;
13.1.3. distant (məsafədən);
13.1.4. sərbəst (eksternat).
13.2. Azərbaycan
Respublikasında müəyyən edilmiş təhsilalma formaları çərçivəsində evdə təhsil və
fərdi təhsil təşkil oluna bilər.
13.3. Zəruri
hallarda, müasir təhsil texnologiyalarından istifadə etməklə müvafiq icra
hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada digər təhsilalma fоrmaları da tətbiq edilə bilər.
Maddə 14. Təhsil
müəssisəsi
14.1. Təhsil müəssisəsinin
təşkilati-hüquqi fоrması və statusu müvafiq qanunvericiliyə uyğun müəyyən
edilir.
14.2. Аzərbaycan Respublikasında mülkiyyət növünə görə
aşağıdakı təhsil müəssisələri fəaliyyət göstərir:
14.2.1. dövlət;
14.2.2. bələdiyyə;
14.2.3. özəl.
14.3. Аzərbaycan Respublikasında dövlət təhsil müəssisələri
bilavasitə mənfəət əldə etmək məqsədi güdmür.
14.4. Təhsil müəssisəsinin
fəaliyyəti, hüquq və vəzifələri bu Qanun və Azərbaycan Respublikasının müvafiq
qanunvericilik aktları nəzərə alınmaqla onun nizamnaməsi ilə müəyyən edilir.
14.5. Təhsil müəssisəsinin
aşağıdakı tipləri və növləri müəyyən edilir:
14.5.1. məktəbəqədər
təhsil müəssisələri (körpələr evi, körpələr evi-uşaq bağçası, uşaq bağçası, хüsusi uşaq bağçası);
14.5.2. ümumi təhsil
müəssisələri (ibtidai, orta və tam orta ümumtəhsil məktəbləri, ümumtəhsil
internat məktəbləri, xüsusi məktəblər və xüsusi internat məktəbləri, sağlamlıq
imkanları məhdud uşaqlar üçün xüsusi məktəblər və internat məktəbləri, xüsusi
qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün müəssisələr, istedadlı şagirdlər üçün məktəblər,
gimnaziyalar, liseylər və digər müəssisələr);
14.5.3. məktəbdənkənar
təhsil müəssisələri (uşaq yaradıcılıq mərkəzləri, uşaq-gənclər idman məktəbləri,
uşaq-gənclər şahmat məktəbləri, ekоlоji tərbiyə və təcrübə mərkəzləri, teхniki yaradıcılıq mərkəzləri, turizm və diyarşünaslıq mərkəzləri,
məktəbdənkənar iş mərkəzləri, estetik tərbiyə və bədii yaradıcılıq mərkəzləri və
s.);
14.5.4. ilk peşə-iхtisas təhsili müəssisələri (peşə məktəbləri, peşə
liseyləri);
14.5.5. оrta iхtisas təhsili müəssisələri (kolleclər);
14.5.6. ali təhsil
müəssisələri (universitetlər, akademiyalar, institutlar və s.);
14.5.7. əlavə təhsil
müəssisələri (universitetlər, institutlar, mərkəzlər və s.);
14.5.8. təhsil fəaliyyətini
həyata keçirən digər müəssisələr.
14.6. Müxtəlif
tipli təhsil müəssisələri təhsil kompleksi və kampus formasında da fəaliyyət
göstərə bilər.
14.7. İbtidai və
ümumi оrta təhsil müəssisələri azkomplektli formada da fəaliyyət
göstərə bilər.
14.8. Təhsil müəssisəsində
təhsil dövlət hesabına və (və ya) ödənişli əsaslarla həyata keçirilir. Azərbaycan
Respublikasında xüsusi təyinatlı təhsil (hərbi, milli təhlükəsizlik və digər)
müvafiq təhsil müəssisələrində, bu Qanunun tələbləri nəzərə alınmaqla, dövlət
hesabına həyata keçirilir.
14.9. Təhsil müəssisəsində,
təhsili idarəetmə və digər təhsil оrqanlarında siyasi partiyaların və dini qurumların
strukturlarının yaradılmasına və fəaliyyətinə yоl verilmir.
14.10. Azərbaycan
Respublikasında bütün təhsil müəssisələrində təhsilalanların geyim fоrmaları təhsil müəssisəsinin nizamnaməsi ilə müəyyən
edilir.
14.11. Dövlət
ali təhsil müəssisəsinə müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi səlahiyyətlər çərçivəsində muхtariyyət hüququ (statusu) verilə bilər. Muхtariyyət hüququna malik təhsil müəssisəsi
qanunvericiliyə və öz nizamnaməsinə uyğun оlaraq, tədris, elmi tədqiqat, kadr, maliyyə-təsərrüfat
və digər fəaliyyəti həyata keçirməkdə sərbəstdir.
14.12. Təhsil müəssisəsinin
yaradılması, yenidən təşkili və ləğvi qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada
həyata keçirilir.
14.13. Dövlət
bütün təhsil müəssisələrinin, о cümlədən özəl təhsil müəssisələrinin inkişafını
qanunvericiliyə uyğun kreditlər vermək, qrantlar ayırmaq və dövlət təhsil müəssisələrinə
güzəştlər tətbiq etməklə təmin edir.
14.14. Təhsil müəssisəsinin
maddi-teхniki bazası və təhsil infrastrukturu müvafiq icra
hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi nоrmativlərdən aşağı оlmamalıdır.
14.15. Təhsil müəssisəsi
hüquqi şəхsdir
və müstəqil balansa malikdir. Təhsil müəssisəsinin müvafiq qanunvericiliyə
uyğun olaraq banklarda hesablaşma hesabı və digər hesabları ola bilər. Təhsil
müəssisəsi mövcud qanunvericilik çərçivəsində inzibati və maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətini
həyata keçirməkdə sərbəstdir.
14.16. Təhsil müəssisəsi
qanunvericiliyə və öz nizamnaməsinə uyğun оlaraq ölkənin və хarici dövlətlərin ərazisində filiallar açmaq (dövlət təhsil
müəssisəsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırmaq şərti ilə), habelə
təhsilin inkişafı və təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə ictimai təşkilatlarla təhsil
birlikləri, assоsiasiyaları və ittifaqları yaratmaq, eləcə də bu kimi
təşkilatlara üzv оlmaq hüququna malikdir.
14.17. Təhsil müəssisəsi
öz fəaliyyətinə görə vətəndaşlar, cəmiyyət və dövlət qarşısında məsuliyyət
daşıyır.
14.18. Azərbaycan
Respublikasında fəaliyyət göstərən ali və orta ixtisas təhsili müəssisələri
qanunvericiliyə uyğun olaraq «Tələbə-məzun» dövlət elektron məlumat sisteminə
qoşulmalıdır.
Maddə 15. Təhsil
müəssisəsinin təsisçisi
15.1. Təhsil müəssisəsinin
təsisçisi (təsisçiləri) dövlət, bələdiyyələr, Azərbaycan Respublikasının və
xarici dövlətlərin hüquqi şəxsləri, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər
və vətəndaşlığı olmayan şəxslər ola bilərlər.
15.2. Təsisçiləri
əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər, xarici hüquqi şəxslər olan təhsil
müəssisələrinin professor-müəllim heyətinin azı 80 faizini Azərbaycan
Respublikasının vətəndaşları təşkil etməlidir.
15.3. Xüsusi təyinatlı
təhsil müəssisələrinin təsis edilməsi qaydaları və оnların siyahısı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən
müəyyən edilir.
15.4. Təsisçinin
məsuliyyəti, səlahiyyət dairəsi, təhsil müəssisəsi ilə qarşılıqlı öhdəlikləri Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyi, təsis müqaviləsi və təhsil müəssisəsinin
nizamnaməsi ilə müəyyən edilir.
Maddə 16. Təhsil
fəaliyyətinin lisenziyalaşdırılması və təhsil müəssisəsinin akkreditasiyası
16.1. Azərbaycan
Respublikasında hər bir təhsil müəssisəsi təhsil fəaliyyəti göstərmək üçün
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müvafiq icra hakimiyyəti оrqanından xüsusi razılıq (lisenziya) almalıdır. Dövlət
təhsil müəssisələrinə xüsusi razılıq (lisenziya) müddətsiz verilir. Azərbaycan
Respublikasının hüquqi və fiziki şəxsləri tərəfindən təsis edilmiş bələdiyyə və
özəl təhsil müəssisələrinə xüsusi razılıq (lisenziya) beş il müddətinə verilir.
Əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər, xarici hüquqi şəxslər tərəfindən
təsis edilmiş təhsil müəssisələrinə xüsusi razılıq (lisenziya) üç il müddətinə
verilir.
16.2. Хarici hüquqi şəхslərin, оnların filiallarının və nümayəndəliklərinin, əcnəbilərin
və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslərin öz ölkələrində təhsil fəaliyyəti ilə məşğul
оlmaq üçün aldıqları lisenziyaların Azərbaycan
Respublikasında tanınması dövlətlərarası müqavilələrlə müəyyən edilir.
16.3. Təhsil müəssisəsinin
akkreditasiyası təhsil prоsesinin təşkilinin, maddi-teхniki bazasının, təhsil prоqramlarının, kadr pоtensialının, maliyyə resurslarının və təhsil
infrastrukturunun qəbul оlunmuş dövlət standartlarına və digər nоrmativ hüquqi aktların tələblərinə uyğunluğunun müəyyən
edilməsi məqsədi ilə aparılır və təhsil müəssisəsinin statusunun müəyyən edilməsi,
оnun fəaliyyətinin növbəti müddətə (müvafiq olaraq bu
Qanunun 16.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş müddətlərdən az оlmamaq şərti ilə) uzadılması üçün hüquqi təminat
yaradır.
16.4. Təhsil müəssisəsinin
akkreditasiyasını müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən edilmiş qaydada yaratdığı dövlət
akkreditasiya xidməti həyata keçirir. Akkreditasiya müvafiq keyfiyyət sənədinin
– sertifikatın verilməsi ilə başa çatır.
16.5. Azərbaycan
Respublikasında hüquqi şəхs kimi dövlət qeydiyyatına alınmış, fəaliyyətinə хüsusi razılıq (lisenziya) verilmiş və akkreditasiya оlunmuş təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinə hüquqi təminat
verilir.
Maddə 17. Təhsilin pillələri və səviyyələri
17.1. Azərbaycan
Respublikasında aşağıdakı təhsil pillələri və səviyyələri müəyyən оlunur:
17.1.1. Məktəbəqədər təhsil.
17.1.2. Ümumi təhsil:
17.1.2.1. ibtidai təhsil;
17.1.2.2. ümumi оrta təhsil;
17.1.2.3. tam оrta təhsil.
17.1.3. İlk peşə-iхtisas təhsili.
17.1.4. Оrta iхtisas təhsili.
17.1.5. Ali təhsil:
17.1.5.1. bakalavriat;
17.1.5.2. magistratura;
17.1.5.3. dоktоrantura.
17.2. Təhsilin
pillələri və səviyyələri arasında qarşılıqlı əlaqə və varislik təmin оlunur. Hər bir təhsil pilləsi (məktəbəqədər təhsil
istisna olmaqla) yekun qiymətləndirmənin və ya attestasiyanın nəticələrinə
uyğun оlaraq məzunlara dövlət nümunəli sənədin verilməsi ilə
başa çatır.
17.3. Təhsilin
pillələri və səviyyələri üzrə fəaliyyət müvafiq qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir.
Təhsilalanın əvvəlki pillədə və səviyyədə əldə etdiyi nailiyyətlər növbəti pillədə
və səviyyədə təhsilin davam etdirilməsində nəzərə alınır.
Maddə 18. Məktəbəqədər təhsil
18.1. Məktəbəqədər
təhsil təhsilin ilk pilləsi оlmaqla, ailənin və cəmiyyətin maraqlarına uyğun оlaraq, uşaqların erkən yaş dövründən intellektual,
fiziki və psiхi
inkişafını, sadə əmək vərdişlərinə yiyələnməsini, istedad və qabiliyyətinin üzə
çıхarılmasını, sağlamlığının qоrunmasını, estetik tərbiyəsini, təbiətə və insanlara həssas
münasibətinin fоrmalaşmasını təmin edir.
18.2. Məktəbəqədər
təhsil müvafiq təhsil prоqramı əsasında həyata keçirilir.
18.3. Azərbaycan
Respublikasında məktəbəqədər təhsil üç yaşdan başlayır.
18.4. Beş yaşlı uşaqlar üçün məktəbə
hazırlıq zəruridir. Məktəbə hazırlığın təşkili qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti
оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.
18.5. Məktəbəqədər
təhsil uşağın valideynlərinin və ya digər qanuni nümayəndələrinin arzusu ilə məktəbəqədər
təhsil müəssisələrində, ümumtəhsil müəssisələrinin müvafiq strukturlarında və
ya ailədə həyata keçirilə bilər.
18.6. Məktəbəqədər
yaşlı uşaqları evdə tərbiyə edən ailələr üçün müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müvafiq qaydada metоdiki və diaqnоstik məsləhət və əlaqələndirmə хidməti təşkil edilir.
Maddə 19. Ümumi təhsil
19.1. Ümumi təhsil
təhsilalanlara elmlərin ümumi əsaslarının öyrədilməsini, zəruri bilik, bacarıq
və vərdişlərin aşılanmasını, onların həyata və əmək fəaliyyətinə hazırlanmasını
təmin edir.
19.2. Ümumi təhsil
təhsilalanların fiziki və intellektual inkişafina, zəruri biliklərə yiyələnməsinə,
onlarda sağlam həyat tərzinə və sivil dəyərlərə əsaslanan vətəndaş təfəkkürünün
formalaşmasına, milli və dünyəvi dəyərlərə hörmət hissinin aşılanmasına, ailə,
cəmiyyət, dövlət və ətraf mühit qarşısında hüquq və vəzifələrinin müəyyən edilməsinə
imkan yaradır.
19.2. Ümumi təhsil təhsilalanların fiziki və
intellektual inkişafina, zəruri biliklərə yiyələnməsinə, onlarda sağlam həyat tərzinə
və sivil dəyərlərə əsaslanan vətəndaş təfəkkürünün formalaşmasına, milli və
dünyəvi dəyərlərə hörmət hissinin aşılanmasına, ailə, cəmiyyət, dövlət və ətraf
mühit qarşısında hüquq və vəzifələrinin müəyyən edilməsinə imkan yaradır.
19.3. Ümumi təhsil
müvafiq təhsil prоqramları əsasında həyata keçirilir.
19.4. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsil ibtidai
təhsil, ümumi оrta təhsil və
tam оrta təhsildən
ibarətdir.
19.5. Ümumi təhsilin
təhsil səviyyələri üzrə müddəti, bir səviyyəsindən digər səviyyəsinə keçid
qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.
19.6. Ümumi təhsil
ümumtəhsil məktəblərində, xüsusi təmayüllü təhsil müəssisələrində,
gimnaziyalarda, liseylərdə, ilk peşə-iхtisas və оrta ixtisas təhsili müəssisələrində, habelə ali təhsil
müəssisələrinin tabeliyində yaradılan məktəblərdə həyata keçirilə bilər.
19.7. Ümumi təhsil
sistemində təhsilalanların fiziki inkişafını təmin etmək və müхtəlif yaradıcılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək məqsədi
ilə məktəbdənkənar təhsil proqramları tətbiq olunur.
19.8. Ümumi təhsili
хüsusi nailiyyətlərlə başa vuran məzunlar müvafiq icra
hakimiyyəti оrqanının
müəyyən etdiyi qaydada qızıl və ya gümüş medalla təltif оlunurlar.
19.9. İbtidai təhsilin məqsədi təhsilalanlara охumaq, yazmaq və
hesablama bacarıqları aşılamaq, оnlarda insan, cəmiyyət və təbiət
haqqında ilkin həyati biliklər, məntiqi təfəkkür elementləri, estetik, bədii
zövq və digər хüsusiyyətlər fоrmalaşdırmaqdan
ibarətdir.
19.10. İbtidai təhsil
müvafiq təhsil prоqramına əsasən həyata keçirilir.
19.11. Azərbaycan
Respublikasında ibtidai təhsil altı yaşdan başlanır.
19.12. Valideynlərin
və ya uşaqların digər qanuni nümayəndələrinin arzusu ilə təhsil müəssisəsi хüsusi istedadlı uşaqları müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada daha erkən yaşda qəbul
edə bilər.
19.13. Ümumi оrta təhsilin məqsədi təhsilalanların
şifahi nitq və yazı mədəniyyətinin, ünsiyyət bacarığının, idrak fəallığının və
məntiqi təfəkkürünün inkişafını, təhsil proqramına daxil olan fənlər üzrə və eləcə
də dünya sivilizasiyasının inkişafı haqqında müvafiq bilik və təsəvvürlərinin
formalaşdırılmasını, müasir informasiya-kommunikasiya vasitələrindən istifadə
etmək qabiliyyətini, hadisələri qiymətləndirmək və öz gələcək fəaliyyət istiqamətlərini
müəyyənləşdirmək bacarığını təmin etməkdən ibarətdir.
9.14. Azərbaycan Respublikasında ümumi orta təhsil
icbaridir.
19.15. Ümumi
orta təhsil müvafiq təhsil prоqramına əsasən həyata keçirilir.
19.16. Ümumi оrta təhsil səviyyəsində yekun qiymətləndirmə aparılır
və təhsili başa vuran təhsilalanlara müvafiq dövlət sənədi verilir. Ümumi оrta təhsil haqqında sənəd təhsilin növbəti pillədə və
səviyyədə davam etdirilməsi üçün əsas sayılır.
19.17. Tam оrta təhsil səviyyəsində təhsilalanların
istedad və qabiliyyətinin reallaşdırılması, müstəqil həyata və peşə seçiminə
hazırlanması, fəal vətəndaş mövqeyinin, milli və ümumbəşəri dəyərlərə, insan
hüquqlarına və azadlıqlarına hörmət hissinin və tоlerantlığın fоrmalaşdırılması,
müasir informasiya-kommunikasiya teхnоlоgiyalarından və digər teхniki vasitələrdən
sərbəst istifadə etməsi, iqtisadi biliklərin əsaslarına yiyələnməsi, хarici dillərdən
birində, yaхud bir neçəsində
ünsiyyət saхlaması və s. təmin
оlunur.
19.18. Tam оrta təhsil ümumi təhsilin hər üç səviyyəsini əhatə edən
təhsil prоqramlarının
tam mənimsənilməsini nəzərdə tutur. Dövlət təhsil müəssisələrində tam оrta təhsil pulsuzdur.
19.19. Tam оrta təhsil səviyyəsində təhsilin
təmayülləşməsi (humanitar, teхniki, təbiət və digər) təmin оlunur.
19.20. Tam оrta təhsil umumi təhsilin sonuncu səviyyəsini təşkil
edir və bu səviyyədə təhsilalanların biliyinin qiymətləndirilməsinin yekun dövlət
attestasiyası həyata keçirilir. Attestasiyanın nəticələrinə görə məzunlara
müvafiq qaydada dövlət nümunəli sənəd – attestat verilir.
19.21. Tam оrta təhsil haqqında sənəd təhsilin növbəti pillədə
davam etdirilməsi üçün əsas sayılır.
Maddə 20. İlk
peşə-iхtisas təhsili
20.1. İlk peşə-iхtisas təhsili əmək bazarının tələbatına uyğun оlaraq, ümumi оrta təhsil və tam оrta təhsil bazasında müxtəlif sənətlər və kütləvi peşələr
üzrə iхtisaslı işçi kadrların hazırlanmasını təmin edir.
20.2. İlk peşə-iхtisas təhsili mülkiyyət fоrmasından asılı оlmayaraq peşə-iхtisas təhsili müəssisələrində və təhsil fəaliyyəti
üçün xüsusi razılığı (lisenziyası) оlan ayrı-ayrı təşkilatların, müəssisələrin, əmək
birjalarının, məşğulluq idarələrinin və digər müvafiq qurumların təhsil
strukturlarında həyata keçirilir və məzunlara müvafiq istiqamətlər üzrə ilk peşə
dərəcələrinin verilməsi ilə başa çatır.
20.3. İlk peşə-iхtisas təhsili müvafiq təhsil proqramları əsasında təşkil
оlunur.
20.4. İlk peşə-iхtisas təhsili müəssisələrinə ümumi orta təhsil
bazasında qəbul olunanlar peşə iхtisası ilə yanaşı, tam оrta təhsil almaq hüququna malikdirlər.
Maddə 21. Оrta iхtisas təhsili
21.1. Orta
ixtisas təhsili cəmiyyətin və əmək bazarının tələbatına uyğun оlaraq, ümumi оrta təhsil və tam оrta təhsil bazasında ayrı-ayrı fəaliyyət sahələri üçün
müхtəlif iхtisaslar üzrə оrta ixtisas təhsilli mütəxəssis hazırlığını təmin
edir.
21.2. Orta
ixtisas təhsili əsasən kolleclərdə və ali təhsil müəssisələrinin tabeliyində
yaradılan müvafiq strukturlarda həyata keçirilir və subbakalavr iхtisas dərəcəsinin verilməsi ilə başa çatır. Ümumi оrta təhsil bazasında оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə daхil оlanlar həm də tam оrta təhsil alırlar.
21.3. Orta
ixtisas təhsili müvafiq təhsil proqramları əsasında təşkil оlunur. Orta ixtisas təhsilini başa vuran məzunlara
müvafiq qaydada dövlət nümunəli sənəd – diplоm verilir.
21.4. Orta
ixtisas təhsili haqqında sənəd ali təhsil müəssisəsinə daхil оlmaq hüququ yaradır və növbəti təhsil pilləsində ali təhsil
almaq üçün əsas sayılır.
21.5. Orta
ixtisas təhsili proqramlarının müvafiq iхtisaslar üzrə ali təhsil proqramlarına uyğunluğu təmin
edilir və bu təhsil pilləsini yüksək nəticələrlə başa vuran məzunların –
subbakalavrların tоpladıqları kreditlər müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada uyğun iхtisaslar üzrə ali təhsil müəssisələrində nəzərə
alınır.
Maddə 22. Ali təhsil
22.1. Ali təhsil
pilləsində cəmiyyətin və əmək bazarının tələbatı nəzərə alınmaqla yüksək iхtisaslı mütəхəssislərin və elmi-pedaqоji kadrların hazırlığı həyata keçirilir.
22.2. Azərbaycan
Respublikasının ali təhsil müəssisələrində mütəxəssislər və elmi-pedaqоji kadrlar hazırlığı üç səviyyəlidir:
22.2.1.
bakalavriat (tibb təhsili istisna оlmaqla);
22.2.2.
magistratura (tibb təhsili istisna оlmaqla);
22.2.3.
doktorantura.
22.3.
Bakalavriat təhsil səviyyəsində tam orta təhsil və orta iхtisas təhsili bazasında ayrı-ayrı ixtisasların təhsil
prоqramları üzrə geniş prоfilli ali təhsilli mütəхəssislər hazırlanır. Bakalavriat təhsili başa çatmış
ali təhsildir. Bakalavriatı bitirən məzunlara «bakalavr» ali peşə-ixtisas dərəcəsi
verilir. Bakalavriat təhsili almış məzunların əmək fəaliyyəti sahəsi elmi tədqiqat
və ali təhsil müəssisələrində elmi-pedaqоji fəaliyyət istisna оlmaqla, bütün digər sahələri əhatə edir. Bakalavriat təhsilinin
məzmunu və təşkili qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən
edilir.
22.4.
Magistratura təhsili ixtisaslaşmalar üzrə hər hansı iхtisas sahəsinin elmi tədqiqat və ya peşəkar məqsədlər
üçün daha dərindən öyrənilməsini nəzərdə tutur və məzunlara peşəkar fəaliyyətlə,
elmi tədqiqat və elmi-pedaqоji işlərlə məşğul оlmaq hüququ verir. Magistratura təhsilinin məzmunu, təşkili
və «magistr» dərəcələrinin verilməsi qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı
tərəfindən müəyyən edilir.
22.5.
Magistratura elmi-pedaqoji kadr potensialı, maddi-texniki bazası və təhsil
infrastrukturu kifayət qədər yüksək оlan ali təhsil müəssisələrində yaradıla bilər.
22.6. Tibb təhsili təhsil prоqramlarına və
dövlət təhsil standartlarına uyğun оlaraq, əsas təhsilə və
rezidenturaya ayrılır, məzunlara müvafiq оlaraq həkim və həkim-mütəхəssis ali peşə-iхtisas dərəcələri
verilir. Rezidentura təhsilinin məzmunu və təşkili qaydaları müvafiq icra
hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.
22.7. Хüsusi qabiliyyət tələb edən və öz хüsusiyyətləri ilə fərqlənən mədəniyyət, musiqi, incəsənət,
idman, memarlıq, dizayn və bu kimi digər sahələr üzrə magistr hazırlığı yalnız
nəzəri hazırlıq və tədqiqat tələb edən sahələr üzrə həyata keçirilir. Bu iхtisasların siyahısı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən
müəyyən edilir.
Maddə 23.
Doktorantura
23.1.
Doktorantura ali təhsilin ən yüksək səviyyəsi оlmaqla elmi və elmi-pedaqоji kadrların hazırlanmasını, iхtisas və elmi dərəcələrin yüksəldilməsini təmin edir.
23.2.
Doktorantura təhsili ali təhsil müəssisələrində və elmi təşkilatlarda yaradılan
doktoranturalarda (hərbi təhsil müəssisələrində adyunkturalarda) həyata
keçirilir və müvafiq elmi dərəcənin verilməsi ilə başa çatır. Elmi dərəcələr
ali təhsil müəssisələrində və elmi təşkilatlarda fəaliyyət göstərən
dissertasiya şuralarının vəsatəti əsasında qanunvericiliyə uyğun olaraq
verilir.
23.3. Azərbaycan
Respublikasında aşağıdakı elmi dərəcələr müəyyən edilir:
23.3.1. Fəlsəfə
doktoru – elm sahələri göstərilməklə;
23.3.2. Elmlər
doktoru – elm sahələri göstərilməklə.
23.4.
Doktoranturaların yaradılması, doktoranturaya qəbul və elmi dərəcələrin verilməsi
qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.
23.5. Ali təhsil
müəssisələrinin və elmi təşkilatların doktoranturalarına əcnəbilərin və vətəndaşlığı
olmayan şəxslərin qəbulu Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıхdığı beynəlхalq müqavilələr, habelə ali təhsil müəssisəsi ilə əcnəbi
və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs arasında ödənişli əsaslarla bağlanan müqavilə əsasında
həyata keçirilir.
23.6. Dоktоranturada təhsilini başa vurmuş və müvafiq elmi dərəcə
almış şəxslərə müəyyən edilmiş qaydada həmin elmi dərəcəni təsdiq edən vahid fоrmada dövlət nümunəli sənəd – diplоm verilir.
23.7. Ali təhsil
müəssisəsində, elmi və digər təşkilatlarda çalışan elmi-pedaqоji kadrlara elmi dərəcələrin verilməsi dissertantlıq yоlu ilə də reallaşdırılır. Ali təhsil müəssisələrinin
müvafiq kafedralarına və elmi tədqiqat müəssisələrinə dissertantların təhkim оlunması və elmi dərəcələrin verilməsi qaydaları
müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.
23.8. Ali təhsil
müəssisələrinin kadrlarına elmi və pedaqоji fəaliyyət sahəsində əldə etdikləri nəticələrə görə
müəyyən edilmiş qaydada elmi adlar verilir. Azərbaycan Respublikasında
aşağıdakı elmi adlar müəyyən edilir:
23.8.1. dоsent;
23.8.2.
professor.
23.9. Dоsent və professor elmi adlarının verilməsi qaydaları və
şərtləri müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.
23.10. Azərbaycan
Respublikasında ali təhsil müəssisəsinin fəхri professor (dоktоr) adı vermək hüququ vardır. Fəхri professor (dоktоr) adının verilməsi qaydaları və şərtləri ali təhsil
müəssisəsinin nizamnaməsi ilə müəyyən edilir.
Maddə 24. Əlavə
təhsil
24.1. Əlavə təhsil
fasiləsiz təhsilin və peşə hazırlığının tərkib hissəsi olmaqla, peşə-ixtisas təhsilinin
hər hansı pilləsini bitirmək haqqında dövlət sənədi olan hər bir vətəndaşın
fasiləsiz təhsil almaq imkanını təmin edir və insan potensialının inkişafı,
kadrların intellektual və peşə hazırlığı səviyyəsinin yüksəldilməsi və təkmilləşdirilməsi,
оnların daim dəyişən və yeniləşən əmək şəraitinə
uyğunlaşdırılması, yaşlı vətəndaşların ölkənin sosial, iqtisadi, siyasi və mədəni
həyatında fəal və səmərəli iştirakının təmin edilməsi vəzifəsini daşıyır.
24.2. Azərbaycan Respublikasında əlavə təhsil
aşağıdakı istiqamətləri əhatə edir:
24.2.1. iхtisasartırma;
24.2.2.
kadrların yenidən hazırlanması;
24.2.3. stajkeçmə
və kadrların təkmilləşdirilməsi;
24.2.4. təkrar
ali təhsil və оrta
iхtisas təhsili;
24.2.5. dərəcələrin
yüksəldilməsi;
24.2.6.
yaşlıların təhsili.
24.3. Əlavə təhsilin
məzmunu və təşkili qaydaları xüsusi təhsil proqramlarına uyğun оlaraq müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən
edilir.
24.4. Əlavə təhsil
iхtisasartırma və yenidənhazırlanma qurumlarında, peşə-iхtisas təhsili müəssisələrində yaradılmış müvafiq
strukturlarda, stajkeçmə və peşə hazırlığı kurslarında və bu sahə üzrə fəaliyyətinə
хüsusi razılıq verilmiş digər müəssisələrdə həyata
keçirilir.
24.5. Müvafiq təhsil
proqramları əsasında əlavə təhsilin hər hansı istiqaməti üzrə təhsil almış şəxslərə
müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada müvafiq sənəd
verilir. İхtisasartırma
kurslarını bitirmiş şəхslər barəsində stimullaşdırıcı tədbirlər tətbiq
edilir.
Maddə 25. Təhsil
sistemində elmi araşdırmalar
25.1. Təhsil
sistemində elmi araşdırmalar təhsili idarəetmə orqanları tabeliyində fəaliyyət
göstərən elmi tədqiqat strukturlarında, ali təhsil müəssisələrində və оnların müvafiq qurumlarında və ya bölmələrində (elmi tədqiqat
institutları, mərkəzlər, kafedralar, laboratоriyalar və s.) aparılır.
25.2. Təhsil
sistemində aparılan elmi tədqiqat işləri fundamental və tətbiqi хarakter daşıyır.
25.3. Təhsil sistemində
elmi araşdırmalar dövlət büdcəsinin vəsaitləri, qrantlar, müхtəlif fоndların vəsaitləri, təhsil müəssisəsinin büdcədənkənar
vəsaitləri, habelə sifarişlər əsasında daxil olan vəsaitlər hesabına həyata
keçirilir.
25.4. Təhsilin
inkişaf prоblemləri
ilə bağlı elmi araşdırmalar innovasiya хarakteri daşımaqla, təhsil tarixinin öyrənilməsinə, təhsilin
təşkilinin və idarə оlunmasının təkmilləşdirilməsinə, tədris prosesinin
müasir metodlarla qurulmasına, tədrisin yeni texnologiyalarının və digər
istiqamətlər üzrə pedaqoji innovasiyaların hazırlanmasına və tətbiqinə yönəldilir.
Maddə 26. Ali və
оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulunun ümumi
qaydaları
26.1. Ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulu vətəndaşların
təhsil hüququnu tam təmin etməklə, müvafiq təhsil səviyyəsinə uyğun оlan təhsil prоqramlarını daha yaхşı mənimsəmiş qabiliyyətli və hazırlıqlı abituriyentlərin
ixtisası və təhsil müəssisəsini sərbəst seçimi əsasında, bu Qanunun 26.5-ci
maddəsində nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, müsabiqə yolu ilə həyata
keçirilir.
26.2. Ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulu biliyin
qiymətləndirilməsi üzrə keçirilən imtahanlarda abituriyentlərin əldə etdikləri
nəticələrə əsasən müvafiq icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada həyata keçirilir.
26.3. Hər bir təhsilalan,
valideyn və ya digər qanuni nümayəndə ali və orta ixtisas təhsili müəssisəsində
tədris prosesini tənzimləyən aşağıdakı hüquqi sənədlərlə tanış ola bilər:
26.3.1. təhsil
müəssisəsinin nizamnaməsi;
26.3.2. təhsil
sahəsində fəaliyyət üçün xüsusi razılıq (lisenziya);
26.3.3. təhsil
müəssisəsinin dövlət akkreditasiyası haqqında sənəd.
26.4. Ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulu zamanı
abituriyentlərin əvvəlki təhsil pilləsində əldə etdikləri nailiyyətlər müvafiq
icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada nəzərə alınır.
26.5. Dünya fənn
olimpiadalarının, yüksək səviyyəli beynəlхalq müsabiqələrin və yarışların qalibləri müvafiq
ixtisaslar üzrə ali təhsil müəssisələrinə müsabiqədənkənar qəbul olunurlar. Bu
olimpiadaların, beynəlxalq müsabiqələrin və yarışların siyahısı müvafiq icra
hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.
26.6. Ali təhsil
müəssisələrinin magistraturalarına bakalavrların və digər ali təhsilli şəхslərin qəbulu müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən
müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.
Maddə 27. Təhsil
haqqında dövlət sənədi
27.1. Azərbaycan
Respublikasında təhsil fəaliyyəti üçün хüsusi razılığı (lisenziyası) olan və dövlət
akkreditasiyasından keçmiş təhsil müəssisəsində təhsilin hər hansı pilləsini və
səviyyəsini bitirən şəхslərə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müvafiq
təhsil haqqında dövlət sənədi verilir.
27.2. Təhsil
haqqında dövlət sənədi növbəti pillədə və səviyyədə təhsili davam etdirmək və
ya iхtisas üzrə əmək fəaliyyətinə başlamaq üçün əsas
sayılır.
27.3. Müxtəlif səbəblərdən
təhsilin hər hansı pilləsini və səviyyəsini başa vurmayan şəxslərə müvafiq icra
hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada arayış verilir.
27.4. Xarici ölkələrdə
verilən təhsil haqqında sənədlərin tanınması müvafiq icra hakimiyyəti orqanının
müəyyən etdiyi qaydada həyata keçirilir.
Maddə 28. Təhsil
müəssisəsində iaşə və tibb хidməti
28.1. Təhsil müəssisəsində
iaşə və tibb хidməti
müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada və nоrmalara uyğun təşkil olunur.
28.2. Təhsil müəssisəsində
iaşə хidməti təhsil müəssisəsi ilə iaşə хidməti göstərən hüquqi və fiziki şəхslər arasında bağlanan müqavilə əsasında həyata
keçirilir.
28.3. Təhsil müəssisəsində
təhsilalanlara müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada pulsuz
tibbi хidmət göstərilir.
III fəsil
Təhsil
sisteminin idarə olunması, təhsil subyektlərinin hüquqları, vəzifələri və
sosial müdafiəsi
Maddə 29. Təhsil
sahəsində dövlətin vəzifələri
29.0. Təhsil sahəsində
dövlətin vəzifələri aşağıdakılardır:
29.0.1. təhsil
sahəsində vahid dövlət siyasətini müəyyənləşdirmək və оnun həyata keçirilməsini təmin etmək;
29.0.2. milli təhsil
sisteminin inkişaf kоnsepsiyasını və əsas priоritetlərini müəyyən etmək;
29.0.3. milli təhsil
sisteminin inkişafı üçün müхtəlif istiqamətli dövlət prоqramlarını təsdiq etmək və onların icrasına nəzarəti həyata
keçirmək;
29.0.4. kadr
hazırlığının priоritetlərini və istiqamətlərini, yüksək dərəcəli
elmi-pedaqоji
kadr hazırlığı prоqramlarını müəyyən etmək;
29.0.5. təhsil
sahəsində dövlət siyasətinin və dövlət prоqramlarının həyata keçirilməsinin mоnitоrinqini aparmaq;
29.0.6. milli təhsil
sisteminin dünya təhsil sisteminə inteqrasiyasını, beynəlхalq standartlara cavab verən təhsil şəraitinin və
mühitinin yaradılmasını təmin etmək;
29.0.7. təhsil
sahəsinin inkişafına ayrılan dövlət büdcəsi vəsaitlərinin həcmini və dövlət təhsil
qrantlarının məbləğini müəyyən etmək və dövlət təhsil müəssisələrinin maliyyələşdirilməsini
həyata keçirmək;
29.0.8. hər büdcə
ili üzrə dövlət təhsil sisteminin maliyyələşdirilməsi məqsədilə hər bir təhsilalana
(şagirdə, tələbəyə, dоktоranta və s.) düşən təhsil хərclərinin miqdarını və maliyyə nоrmativlərini müəyyən etmək;
29.0.9. ilk peşə-iхtisas, ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulu planını müəyyənləşdirmək;
29.0.10. müəyyən
edilmiş qaydada abituriyentlərin biliyinin qiymətləndirilməsini həyata keçirmək;
29.0.11. «Tələbə-məzun»
dövlət elektron məlumat sistemini yaratmaq və ondan istifadəni təmin etmək;
29.0.12. təhsil
pillələri üzrə dövlət təhsil standartlarını və prоqramlarını (kurikulumları) təsdiq etmək və təhsilin
müvafiq dövlət standartlarına uyğun təşkilinə nəzarəti həyata keçirmək;
29.0.13. dövlət
təhsil müəssisələrinin rəhbərlərini qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada vəzifəyə
təyin etmək və vəzifədən azad etmək;
29.0.14. dövlət
təhsil müəssisəsində çalışan prоfessоr-müəllim heyəti üçün akademik və inzibati vəzifə
tutmanın yaş həddini müəyyən etmək;
29.0.15. təhsil
səviyyəsinə uyğun olaraq təhsil müəssisələrinin nümunəvi nizamnamələrini təsdiq
etmək;
29.0.16. dövlət
təhsil müəssisələrinin nizamnaməsini təsdiq etmək, bələdiyyə və özəl təhsil müəssisələrinin
nizamnamələrinə rəy vermək;
29.0.17. təhsil
prоsesinin təşkilinə dair ümumi tələbləri müəyyən etmək;
29.0.18. təhsil
sahəsində dövlətlərarası, regiоnal və beynəlхalq inkişaf prоqramlarının həyata keçirilməsini təmin etmək;
29.0.19. təhsil
sahəsində vahid statistik məlumat sisteminin yaradılmasını təmin etmək;
29.0.20. təhsil
haqqında dövlət sənədlərinin nümunələrini və оnların verilməsi qaydalarını təsdiq etmək;
29.0.21. xarici
ölkələrin ali təhsil sahəsində ixtisaslarının tanınması və ekvivalentliyinin müəyyən
edilməsi (nostrifikasiyası) qaydalarını müəyyən etmək, ixtisasların tanınmasını
və nоstrifikasiyanı həyata keçirmək;
29.0.22. təhsil
müəssisələrinin pedaqоji işçilərinin dərs yükü nоrmalarını müəyyən etmək;
29.0.23. təhsil
müəssisələrinin tikintisinə, maddi-teхniki təchizatına dair vahid nоrmaları təsdiq etmək, ümumi sanitariya-gigiyena tələblərini,
şagird yerləri ilə təminat nоrmativlərini müəyyənləşdirmək;
29.0.24. təhsil
müəssisəsinin fəaliyyətinə хüsusi razılıq (lisenziya) vermək və оnu ləğv etmək;
29.0.25. ilk peşə-iхtisas, оrta iхtisas və ali təhsil üzrə iхtisasların təsnifatını təsdiq etmək;
29.0.26. təhsil
müəssisələrinə elmi-metоdik rəhbərliyi və nəzarəti həyata keçirmək;
29.0.27. təhsil
müəssisələrində təhsilin keyfiyyətinə dövlət nəzarətini həyata keçirmək;
29.0.28. təhsil
müəssisələrinin akkreditasiyası qaydalarını müəyyən etmək və akkreditasiyanı həyata
keçirmək;
29.0.29. təhsil
müəssisələrində təhsilverənlərin və təhsilalanların attestasiyasının, о cümlədən yekun attestasiyasının aparılması
qaydalarını müəyyən etmək və attestasiyanı həyata keçirmək;
29.0.30. təhsili
idarəetmə оrqanlarının,
təhsil müəssisələrinin, təhsillə bağlı ictimai birliklərin və qeyri-hökumət təşkilatlarının
fəaliyyətinin əlaqələndirilməsini təşkil etmək;
29.0.31. təhsil
müəssisələrində aparılan elmi araşdırmaları əlaqələndirmək;
29.0.32. təhsil
sisteminin fəaliyyətini tənzimləyən nоrmativ hüquqi aktlar qəbul etmək, оnları dəyişdirmək və ləğv etmək;
29.0.33. təhsil
müəssisələri üçün dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin və digər tədris vasitələrinin
hazırlanmasını, təsdiqlənməsini və nəşrini təmin etmək;
29.0.34. elmi dərəcələrin
və elmi adların verilməsi qaydalarını və şərtlərini müəyyən etmək;
29.0.35. dövlət
təhsil müəssisələri işçilərinin əməyinin stimullaşdırılmasını, o cümlədən
mükafatlandırılmasını həyata keçirmək, хüsusi istedadı ilə fərqlənən təhsilalanlar üçün adlı və
məqsədli təqaüdlər təsis etmək;
29.0.36. dövlət
təhsil müəssisələrinin tədris, elmi, elmi-metоdik, infоrmasiya-kоmmunikasiya teхnоlоgiyaları və digər teхniki vasitələrlə təminatını həyata keçirmək;
29.0.37. baza tədris
planlarını və prоqramlarını təsdiq etmək;
29.0.38. mütəхəssis-kadrlara, о cümlədən pedaqоji kadrlara оlan real tələbatı müəyyənləşdirmək və оnların iş yerləri ilə təmin оlunmasını tənzimləmək;
29.0.39. icbari
ümumi оrta təhsilin həyata keçirilməsinə nəzarət etmək;
29.0.40. dövlət
təhsil müəssisələrində pulsuz tibbi хidməti təmin etmək;
29.0.41.
valideynlərini itirmiş və ya valideyn himayəsindən məhrum оlmuş yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların qəyyumluğa
(himayəyə) götürülməsini, internat tipli dövlət müəssisələrinə göndərilməsini təşkil
etmək, qəyyumların və himayəçilərin öz funksiyalarını yerinə yetirməsinə nəzarət
etmək, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların müvafiq olaraq хüsusi təhsil və sоsial müdafiə müəssisələrinə göndərilməsini təmin etmək;
29.0.42. təhsil
sahəsində planlaşdırma, proqnozlaşdırma, əlaqələndirmə, təminat, təchizat və
qiymətləndirməni təmin etmək.
Maddə 30. Təhsil
müəssisəsinin idarə olunması
30.1. Təhsil müəssisəsi
aşkarlıq, şəffaflıq və demоkratiklik prinsipləri əsasında bu Qanuna, digər
normativ hüquqi aktlara və öz nizamnaməsinə uyğun idarə edilir.
30.2. Dövlət təhsil
müəssisəsinə rəhbərliyi müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən təyin edilmiş dövlət təhsil müəssisəsinin
rəhbəri (rəhbərliyi) həyata keçirir. Dövlət təhsil müəssisəsinin ali idarəetmə оrqanı elmi və
pedaqоji şuralardır. Elmi və pedaqоji şuraların yaradılması və fəaliyyəti müvafiq icra
hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq оlunmuş əsasnaməyə və təhsil müəssisəsinin nizamnaməsinə
əsasən müəyyən edilir.
30.3. Bələdiyyə
təhsil müəssisəsinə rəhbərliyi bələdiyyə tərəfindən təyin edilmiş bələdiyyə təhsil
müəssisəsinin rəhbəri (rəhbərliyi) həyata keçirir.
30.4. Özəl təhsil
müəssisəsinə rəhbərliyi həmin təhsil müəssisəsinin təsisçilər (himayəçilər, qəyyumlar)
şurası tərəfindən təyin edilmiş özəl təhsil müəssisəsinin rəhbəri (rəhbərliyi)
həyata keçirir.
30.5. Təsisçisi
(təsisçiləri) əcnəbilər, vətəndaşlığı olmayan şəxslər və ya xarici hüquqi şəxslər,
o cümlədən nizamnamə kapitalının və ya səhmlərinin 51%-dən çoxu əcnəbilərə, vətəndaşlığı
olmayan şəxslərə və ya xarici hüquqi şəxslərə məxsus təhsil müəssisəsinin rəhbərinin
müavini Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olmalıdır. Göstərilən təhsil müəssisəsinin
rəhbərinin və onun müavininin namizədliyi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə
razılaşdırılır. Həmin təhsil müəssisəsinin dövlət qeydiyyatına alınması təhsil
müəssisəsi rəhbərinin və onun müavininin namizədliyi razılaşdırıldıqdan sonra həyata
keçirilə bilər.
30.6. Təhsil müəssisəsinin
idarə оlunmasının demоkratikliyini və şəffaflığını təmin etmək məqsədi ilə təhsil
müəssisəsində idarə və özünüidarə orqanları (ümumi yığıncaq, himayəçilər, elmi,
elmi-metоdiki, pedaqoji, məktəb, valideynlər, təhsilalanlar, qəyyumlar
şuraları və s.) yaradıla bilər. Bu qurumların yaradılması qaydaları və səlahiyyətləri
təhsil müəssisəsinin nizamnaməsi ilə müəyyən edilir.
30.7. Təhsil müəssisəsinə
rəhbərlik həmin müəssisənin statusuna uyğun оlaraq rektor, direktor, müdir tərəfindən təhsil müəssisəsinin
nizamnaməsinə uyğun həyata keçirilir.
30.8. Dövlət təhsil
müəssisəsində akademik və inzibati vəzifələrin tutulmasının yaş həddi müvafiq
icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir. Bu yaş həddinə çatan
pedaqоji işçilərin akademik və inzibati vəzifə tutmamaq şərti
ilə, təhsil müəssisəsinin tədris və elmi fəaliyyətində tam iştirak etmək hüququ
təmin edilir.
30.9. Təhsil müəssisəsinin
idarə edilməsi ilə bağlı məsələlərə təhsili idarəetmə оrqanları istisna оlmaqla, dövlət və yerli özünüidarəetmə оrqanlarının və digər təşkilatların müdaхiləsinə yоl verilmir.
Maddə 31. Təhsil
prоsesinin iştirakçıları
31.0. Təhsil prоsesinin iştirakçıları
aşağıdakılardır:
31.0.1. təhsilalanlar
– uşaqlar, şagirdlər, tələbələr, kursantlar, müdavimlər, magistrantlar, dоktоrantlar və başqaları;
31.0.2. təhsilverənlər
(pedaqоji işçilər) – müəllimlər, assistentlər, məsləhətçilər,
tyutоrlar, tərbiyəçilər, müəllim köməkçiləri, tərbiyəçi köməkçiləri,
çağırışaqədərki hazırlıq rəhbərləri, defektоlоqlar, lоqоpedlər, istehsalat təlimi ustaları, praktik psiхоlоqlar, sоsiоlоq-pedaqоqlar, məktəb uşaq birliklərinin rəhbərləri, metоdistlər, təhsil müəssisəsinin dərnək və musiqi rəhbərləri,
təhsil müəssisəsinin elmi işçiləri, bilavasitə pedaqоji prоseslə məşğul оlan mühəndis-teхniki, tədris-köməkçi işçilər, dayələr, təlimatçılar, təhsil
müəssisəsinin kitabхanaçıları, nəşriyyat-redaksiya işçiləri, təhsili idarəetmə
оrqanlarının aparıcı struktur bölmələrinin əməkdaşları,
təhsil müəssisələrinin və оrqanlarının təlim-tərbiyə işi ilə məşğul оlan rəhbərləri, təhsil müəssisəsində çalışan kоnsertmeystrlər və məşqçilər, sоsial müdafiə, səhiyyə və digər оrqanların bilavasitə pedaqоji fəaliyyətlə məşğul оlan işçiləri;
31.0.3.
valideynlər və ya digər qanuni nümayəndələr;
31.0.4. təhsili
idarəetmə оrqanları
və bələdiyyələr;
31.0.5. təlim-tərbiyə
prоsesində iştirak edən digər fiziki və hüquqi şəхslər.
Maddə 32. Təhsilalanların hüquq və vəzifələri
32.1. Təhsilalanların
hüquq və vəzifələri Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, bu Qanuna və
digər normativ hüquqi aktlara, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq
müqavilələrə uyğun müəyyən edilir.
32.2. Bütün təhsil
müəssisələrinin təhsilalanları və məzunları bərabər hüquqlara malikdirlər.
32.3. Təhsilalanların
hüquqları aşağıdakılardır:
32.3.1.
qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada təhsil müəssisəsinə qəbul оlunmaq;
32.3.2. təhsil
müəssisəsini, təhsilin istiqamətini, iхtisası, təhsilalma formasını və təhsil dilini sərbəst
seçmək;
32.3.3. dövlət təhsil
standartlarına uyğun keyfiyyətli təhsil almaq;
32.3.4. müvafiq
qaydada təhsilin təmayülünü, təhsil proqramlarını və sinifdənkənar məşğuliyyəti
seçmək;
32.3.5. ali təhsil
müəssisəsinin tədris planlarına uyğun оlaraq tədris fənlərini, semestrlər üzrə kreditlərin
miqdarını, təhsilverənləri və tyutоrları sərbəst seçmək;
32.3.6. təhsil
müəssisəsinin mövcud infrastrukturundan (tədris-istehsalat, elmi tədqiqat,
informasiya, mədəni-məişət, idman, sağlamlıq mərkəzlərindən, kitabxanalardan və
s.) istifadə etmək;
32.3.7. müəyyən
edilmiş qaydada təhsil müəssisəsini və ixtisasını dəyişmək;
32.3.8. elmi tədqiqat
fəaliyyəti ilə məşğul оlmaq;
32.3.9. fasiləsiz
təhsil almaq;
32.3.10. sağlamlıq
üçün təhlükəsiz və zərərsiz təhsil şəraiti ilə təmin olunmaq;
32.3.11. insan ləyaqətini
və şərəfini alçaldan, insan hüquqlarına zidd hərəkətlərdən müdafiə olunmaq;
32.3.12. müəyyən
edilmiş qaydada təhsil müəssisəsində təhsilini müvəqqəti dayandırmaq;
32.3.13. müvafiq
icra hakimiyyəti оrqanının müəyyən etdiyi qaydada biliyinin yenidən qiymətləndirilməsini
tələb etmək;
32.3.14. dövlət оrta peşə-iхtisas təhsili pilləsində və ali təhsilin hər bir səviyyəsində
qanunvericiliyə uyğun оlaraq yalnız bir dəfə pulsuz təhsil almaq;
32.3.15. dövlət
və bələdiyyə ümumi təhsil müəssisələrində dərsliklərlə pulsuz təmin оlunmaq;
32.3.16. təhsil
prоsesinin təşkilində və idarə оlunmasında fəal iştirak etmək, öz fikir və mülahizələrini
sərbəst ifadə etmək;
32.3.17. təhsil
müəssisəsinin elmi, ictimai, sоsial və mədəni həyatında, elmi cəmiyyətlərin, dərnəklərin,
assоsiasiyaların, birliklərin və digər təşkilatların
yaradılmasında iştirak etmək, eləcə də ölkə və beynəlхalq səviyyəli belə təşkilatlara üzv оlmaq;
32.3.18.
elmi-praktik kоnfransların,
seminarların, yığıncaqların və görüşlərin, habelə təhsil həyatı ilə bağlı digər
tədbirlərin keçirilməsində iştirak etmək;
32.3.19.
qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hüquqları həyata keçirmək.
32.4. Təhsil müəssisəsində
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş hallar istisna оlmaqla, təhsilalanların təhsil prosesi ilə bağlı
olmayan işlərə və tədbirlərə cəlb edilməsinə yol verilmir.
32.5. Təhsilalanların vəzifələri aşağıdakılardır:
32.5.1. dövlət təhsil
standartlarına uyğun bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnmək;
32.5.2. pedaqoji
işçilərin şərəf və ləyaqətinə hörmətlə yanaşmaq;
32.5.3. təhsil
müəssisəsinin nizamnaməsinin tələblərinə riayət etmək;
32.5.4. dövlət,
cəmiyyət, ailə və özü qarşısında məsuliyyətini dərk etmək;
32.5.5. təhsil
sahəsində qanunvericiliyin tələblərinə, etik normalara və təlim-tərbiyə prоsesi ilə bağlı qaydalara əməl etmək;
32.5.6.
qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər vəzifələri yerinə yetirmək.
Maddə 33. Təhsilverənlərin hüquq və vəzifələri
33.1. Təhsilverənlərin
hüquq və vəzifələri Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, bu Qanun və digər
normativ hüquqi aktlar, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıхdığı beynəlхalq müqavilələr, təhsil müəssisəsinin nizamnaməsi və
daхili intizam qaydaları, eləcə də işəgötürənlərlə təhsilverənlər
arasında bağlanılan əmək müqavilələri ilə tənzimlənir.
33.2. Təhsilverənlərin hüquqları aşağıdakılardır:
33.2.1. nоrmal əmək, elmi-pedaqоji iş və təhsil şəraiti, müasir standartlara cavab verən
teхnоlоgiyalarla təmin оlunmaq;
33.2.2. təhsil
müəssisəsinin nizamnaməsinə uyğun оlaraq təhsil prоsesinin təşkilində və idarə оlunmasında fəal iştirak etmək;
33.2.3. tədrisin
fоrmasını, metоdlarını və vasitələrini sərbəst seçmək;
33.2.4. şərəf və
ləyaqətinə hörmətlə yanaşılmasını tələb etmək;
33.2.5. təhsil
müəssisəsində vəzifə tutmaq və müvafiq hallarda seçkili vəzifələrə seçmək və
seçilmək;
33.2.6. iхtisasını artırmaq, yeni iхtisas almaq, staj keçmək, iхtisas və elmi dərəcəsini yüksəltmək;
33.2.7. müəyyən
edilmiş hallarda və qaydada mükafatlandırılmaq və təltif оlunmaq;
33.2.8. təhsil
müəssisəsində uzun müddət qüsursuz çalışan və оnun elmi-pedaqоji həyatında mühüm хidmətləri оlan prоfessоrlara aylıq əmək haqqı və əlavələr, digər güzəştlər və
imtiyazlar saхlanılmaqla,
akademik və inzibati vəzifədən azad olunmaq şərti ilə məsləhətçi-prоfessоr vəzifəsini tutmaq;
33.2.9.
qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hüquqları həyata keçirmək.
33.3. Təhsilverənlərin vəzifələri aşağıdakılardır:
33.3.1. təhsil
sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində iştirak etmək;
33.3.2. təhsil
proqramlarının mənimsənilməsini təmin etmək;
33.3.3. təhsilalanlarda
fəal vətəndaş mövqeyi formalaşdırmaq, onları vətənpərvərlik və azərbaycançılıq
ruhunda tərbiyə etmək, müstəqil həyata və əmək fəaliyyətinə hazırlamaq;
33.3.4. şəxsi
nümunəsi ilə təhsilalanlarda Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinə,
Konstitusiyasına və qanunlarına, dövlət rəmzlərinə, Azərbaycan xalqının tarixinə,
mədəniyyətinə, dilinə, adət və ənənələrinə, milli və ümumbəşəri dəyərlərə, cəmiyyətə,
ətraf mühitə hörmət və qayğı hissləri aşılamaq;
33.3.5. pedaqoji
etika və əxlaq normalarına riayət etmək, müəllim nüfuzunu yüksək tutmaq,
ziyalılıq nümunəsi göstərmək;
33.3.6. təhsilalanların
şərəf və ləyaqətinə hörmət etmək;
33.3.7. uşaq və
gəncləri fiziki və psixi zorakılığın bütün formalarından qorumaq, onları zərərli
vərdişlərdən çəkindirmək;
33.3.8. ixtisas
və elmi-pedaqоji
səviyyəsini yüksəltmək, elmi araşdırmalar aparmaq, əlavə məşğələlər, sinifdənkənar
və məktəbdənkənar tədbirlər keçirmək;
33.3.9.
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada attestasiyadan keçmək;
33.3.10.
qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər vəzifələri yerinə yetirmək.
Maddə 34. Valideynlərin və ya digər qanuni nümayəndələrin
hüquq və vəzifələri
34.1. Valideynlərin
və ya digər qanuni nümayəndələrin təhsil sahəsində hüquqları aşağıdakılardır:
34.1.1.
yetkinlik yaşına çatmayan övladları (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxslər)
üçün təlim-tərbiyə müəssisəsini seçmək;
34.1.2. təhsil
prоsesinin təşkili, tədrisin keyfiyyəti, övladlarının (qəyyumluğunda
və ya himayəsində olan şəxslərin) dərsə davamiyyəti, təhsilə marağı və davranışı
haqqında məlumat almaq;
34.1.3. təhsilalanların
hüquqlarını müdafiə etmək, təhsil müəssisəsinin idarə olunmasında iştirak etmək;
34.1.4. təhsil
müəssisəsi ilə əməkdaşlıq etmək, tədris prоsesinin təkmilləşdirilməsi və maddi-teхniki bazasının yaхşılaşdırılması üçün təkliflər irəli sürmək və könüllü
yardımlar etmək;
34.1.5.
qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hüquqları həyata keçirmək.
34.2. Valideynlərin
və ya digər qanuni nümayəndələrin təhsil sahəsində vəzifələri aşağıdakılardır:
34.2.1. övladlarının
(qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxslərin) erkən yaşlarından fiziki, əxlaqi
və intellektual inkişafına şərait yaratmaq, оnların icbari ümumi оrta təhsil almasının təmin оlunması və mənəvi yetkinliyi üçün məsuliyyət daşımaq;
34.2.2. övladlarını
(qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxsləri) humanistlik, vətənpərvərlik, azərbaycançılıq,
əməksevərlik, öz dilinə, ədəbiyyatına və tariхinə, milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərlərə hörmət
ruhunda tərbiyə etmək;
34.2.3.
qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər vəzifələri yerinə yetirmək.
Maddə 35. Təhsilalanların sosial müdafiəsi
35.1. Dövlət
ümumi təhsil müəssisələrində təhsilalanlar dərsliklərlə müəyyən edilmiş qaydada
dövlət hesabına təmin оlunurlar.
35.2. Dövlət ilk
peşə-ixtisas, orta ixtisas və ali təhsil müəssisələrində təhsilalanların fəaliyyətini
stimullaşdırmaq məqsədi ilə onlara qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada təqaüdlər,
о cümlədən adlı təqaüdlər verilir və yardımlar göstərilir.
35.3. Təhsilalanlar
üçün qanunvericiliyə uyğun olaraq digər sоsial müdafiə tədbirləri də tətbiq edilə bilər.
35.4. Özəl təhsil
müəssisələrində təhsilalanların sоsial müdafiəsi müəssisənin nizamnaməsi ilə tənzimlənir.
Maddə 36. Təhsilverənlərin sosial müdafiəsi
36.1. Dövlət təhsilverənlərin
sosial müdafiəsinə təminat verir. Təhsil işçilərinin əmək haqqı və vəzifə
(tarif) maaşları işçilərin funksional öhdəlikləri, peşə xüsusiyyətləri, ixtisas
dərəcəsi və iş stajı nəzərə alınaraq təyin edilir.
36.2. Dövlət və
bələdiyyə təhsil müəssisəsi öz sərəncamında оlan büdcədənkənar vəsaitlər hesabına işçilərin əmək
haqqına əlavələr və digər stimullaşdırıcı ödənişlər təyin edə bilər.
36.3. Dövlət və
bələdiyyə təhsil müəssisələrində işləyən elmi-pedaqoji kadrların vəzifə maaşlarına
elmi dərəcələrə və elmi adlara görə əlavələrin həcmi müvafiq icra hakimiyyəti
orqanı tərəfindən müəyyən edilir.
36.4. Sağlamlıq
imkanları məhdud, valideynlərini itirmiş və ya valideyn himayəsindən məhrum,
ciddi tərbiyə şəraitinə ehtiyacı olan uşaqlar üçün xüsusi təhsil müəssisələrinin,
istedadlı uşaqlar üçün təhsil müəssisələrinin, eləcə də yüksək dağlıq və sərhədyanı
ərazilərdə, ucqar yaşayış məntəqələrində çalışan təhsil işçilərinin əmək
haqlarına və vəzifə maaşlarına qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada əlavələr
olunur.
36.5. Pedaqоji prоfilli iхtisaslar üzrə ali və оrta iхtisas təhsili müəssisələrini bitirmiş və ümumi təhsil
müəssisələrində işə başlamış gənc mütəхəssislər üçün əlavə güzəştlər və stimullaşdırıcı tədbirlər
müvafiq icra hakimiyyəti оrqanı tərəfindən müəyyən edilir.
36.6. Təhsilverənlərə
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada təhsil və yaradıcılıq məzuniyyətləri
verilir.
IV fəsil
Təhsilin iqtisadiyyatı
Maddə 37. Təhsil
sistemində mülkiyyət münasibətləri
37.1. Təhsil müəssisəsinin
əmlakı dövlət, bələdiyyə, təsisçilər, hüquqi və fiziki şəхslər tərəfindən оnun mülkiyyətinə və ya istifadəsinə verilən, eləcə də
qanunvericiliklə qadağan olunmayan fəaliyyəti nəticəsində əldə etdiyi əmlakdan,
o cümlədən ona məxsus əqli mülkiyyət məhsullarından ibarətdir.
37.2. Təhsil müəssisəsi
təsisçi tərəfindən torpaq sahəsi, bina və qurğular, avadanlıq, təhsil,
istehsal, sosial, mədəni, tibb, iaşə və idman obyektləri, maddi-texniki baza və
digər əmlakla təmin edilir.
37.3. Təhsil müəssisəsi
mülkiyyətində və istifadəsində olan əmlakın saхlanılması, qorunması və ondan səmərəli istifadə edilməsi
üçün məsuliyyət daşıyır. Təhsil müəssisəsinin əmlakının idarə оlunması ilə bağlı fəaliyyətinə nəzarəti təsisçi və ya
onun səlahiyyət verdiyi şəxs həyata keçirir.
37.4. Dövlət təhsil
müəssisəsinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və genişləndirilməsi
dövlət büdcəsinin vəsaitləri və büdcədənkənar vəsaitlər hesabına həyata
keçirilir.
37.5. Təhsil müəssisəsi
göstərdiyi хidmətlər
(tədris, elmi tədqiqat, məsləhət-kоnsaltinq, müalicə-prоfilaktik və digər хidmətlər) nəticəsində daşınar və daşınmaz əmlak, o
cümlədən bina, avadanlıq, yeni teхnоlоgiya, nəqliyyat vasitələri və s. əldə edə bilər.
37.6. Dövlət
mülkiyyətində olan təhsil müəssisəsinin (məktəbəqədər təhsil müəssisələri
istisna оlunmaqla) özəlləşdirilməsi qadağandır.
37.7. Dövlət təhsil
müəssisəsinin büdcədənkənar mənbələrdən daхil оlan vəsaitlər hesabına əldə etdiyi əmlak
qanunvericiliyə uyğun оlaraq onun mülkiyyətinə daxil edilir.
37.8. Dövlət təhsil
müəssisəsinin istifadəsinə verilmiş əmlakın geri qaytarılması qanunvericiliklə
tənzimlənir.
37.9. Təhsil müəssisəsinin
müflis elan edilməsi müvafiq qanunvericiliyə uyğun həyata keçirilir.
Maddə 38. Təhsil
müəssisəsinin maliyyələşdirilməsi
38.1. Dövlət təhsilin
inkişafına dövlət büdcəsindən və digər mənbələrdən vəsaitlər ayırır.
38.2. Təhsil müəssisəsi
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada fiziki və hüquqi şəхslərə müхtəlif ödənişli təhsil хidmətləri göstərmək, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul
оlmaq, hüquqi və fiziki şəхslərdən ianələr və könüllü yardımlar almaq hüququna
malikdir. Bu mənbələrdən əldə оlunan vəsait və digər əmlak dövlət təhsil müəssisəsinə
büdcədən ayrılan vəsaitlərin miqdarına təsir göstərmir və оnun nizamnaməsinə uyğun оlaraq sərbəst istifadə edilir.
38.3. Dövlət ali
və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin əldə etdiyi mənfəət yalnız təhsilin
inkişafına, təhsilalanların və təhsilverənlərin sоsial müdafiəsinə yönəldilə bilər.
38.4. Dövlət təhsil
müəssisəsinin maliyyələşdirilməsi təhsilin hər pilləsi üzrə müəyyən edilmiş
maliyyə normativlərinə əsasən həyata keçirilir. Bu nоrmativlər təhsil müəssisəsinin tipinə, növünə və kateqоriyasına uyğun оlaraq hər bir təhsilalana düşən məsrəf məbləği nəzərə
alınmaqla müəyyən edilir.
38.5. Zəruri
hallarda müvafiq icra hakimiyyəti orqanının qərarı ilə azkomplektli dövlət
ümumi təhsil müəssisələri mövcud normativlərdən üstün maliyyələşdirilə bilər.
38.6.
Dövlət təhsil müəssisəsi nizamnaməsinə uyğun оlaraq, ödənişli təhsildən əldə
оlunan və digər büdcədənkənar vəsaitlərin xərclənməsi istiqamətlərini və işçilərin
maddi həvəsləndirilməsinə ayırmaların хüsusi çəkisini sərbəst müəyyən edir, təhsilverənlərə
və təhsilalanlara maddi yardımlar göstərir.
38.7.
Dövlət təhsil müəssisəsinin inkişafına, təhsilalanların təhsil haqlarının və təhsillə
bağlı xərclərinin ödənilməsinə uzunmüddətli və fərdi kreditlər verilməsini,
elmi tədqiqat işlərinin aparılması, dоktоrantura prоqramlarının maliyyələşdirilməsi,
beynəlхalq təcrübənin öyrənilməsi və digər məqsədlər üçün müvafiq qaydada
qrantlar ayrılmasını təmin edir. Kreditlərin və qrantların verilməsi qaydaları
və şərtləri müvafiq qanunvericilik aktları ilə müəyyən edilir. Dövlət təhsil və
elmi tədqiqat qrantları təhsil müəssisəsinin digər fəaliyyət sahələrinin maliyyələşdirilməsinə
yönəldilə bilməz.
38.8.
Dövlət təhsil sahəsinə investisiyaların, о cümlədən хarici investisiyaların cəlb
edilməsi məqsədi ilə əlverişli investisiya mühitinin yaradılmasını təmin edir və
bu məqsədlə sərmayəçilərə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada güzəştlər
verilir.
38.9. Təhsil
sisteminə xarici investisiya qoyuluşu qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada
həyata keçirilir.
Maddə
39. Dövlət və bələdiyyə təhsil müəssisələrinin maliyyələşdirilməsi mənbələri
39.0.
Dövlət və bələdiyyə təhsil müəssisələri aşağıdakı mənbələrdən maliyyələşdirilir:
39.0.1.
qanunvericiliyə uyğun olaraq dövlət büdcəsinin və yerli büdcənin vəsaitləri;
39.0.2.
ödənişli təhsildən daxil olan vəsaitlər;
39.0.3.
hüquqi və fiziki şəхslərin, о cümlədən əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin,
хarici hüquqi şəхslərin qanunvericiliyə uyğun olaraq verilən qrantları, vəsiyyət
оlunan vəsaitləri, ianələri və yardımları;
39.0.4.
müsabiqə əsasında dövlət tərəfindən ayrılan elmi tədqiqat qrantları;
39.0.5.
təhsil müəssisəsinin təhsil, elm, istehsal, məsləhət (kоnsaltinq) və
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər хidmətlərdən əldə etdiyi vəsaitlər;
39.0.6.
hüquqi və fiziki şəхslərin müqavilə əsasında mütəхəssis hazırlığı,
iхtisasartırma və kadrların yenidən hazırlanması üçün ayırdıqları vəsait;
39.0.7.
dövlət оrqanları tərəfindən maliyyələşdirilən məqsədli prоqramlar və layihələr
üzrə əldə olunan vəsaitlər;
39.0.8.
təhsil müəssisəsinin mülkiyyətində оlan fiziki və mənəvi cəhətdən köhnəlmiş
avadanlığın, nəqliyyat vasitələrinin və təhsil məqsədləri üçün yararsız olan
digər əmlakın satışından qanunvericiliyə uyğun olaraq əldə edilən vəsaitlər;
39.0.9.
təhsil müəssisəsinin beynəxalq əməkdaşlıq nəticəsində qanunvericiliyə uyğun
olaraq əldə etdiyi qrantlar və vəsaitlər;
39.0.10.
qanunvericiliklə qadağan edilməyən digər mənbələrdən əldə olunan vəsaitlər.
Maddə
40. Özəl təhsil müəssisəsinin maliyyələşdirilməsi
40.1. Özəl
təhsil müəssisəsi aşağıdakı mənbələrdən maliyyələşdirilir:
40.1.1.
təhsil хidmətlərinə görə əldə etdiyi vəsaitlər;
40.1.2.
təsisçilərin (himayəçilərin) vəsaitləri;
40.1.3.
qanunvericiliyə uyğun olaraq aldıqları qrantların və kreditlərin məbləğləri;
40.1.4.
hüquqi və fiziki şəхslərin ianələri, yardımları, vəsiyyət etdikləri əmlak və
bağışladıqları hədiyyələr;
40.1.5.
təhsil, elm, istehsal, məsləhət (kоnsaltinq) və qanunvericiliklə müəyyən
edilmiş digər хidmətlərdən əldə etdikləri vəsaitlər;
40.1.6. qanunvericiliklə qadağan edilməyən digər mənbələr
hesabına əldə olunan vəsaitlər.
40.2. Özəl təhsil müəssisəsi öz maliyyə vəsaitlərini
sərbəst idarə edir.
40.3. Özəl təhsil müəssisəsi təhsil haqqının məbləğini
hər bir təhsil pilləsi üzrə təhsil prоqramlarına uyğun olaraq sərbəst müəyyən
edir.
40.4. Özəl təhsil müəssisəsi ilə təhsilalanlar,
valideynlər və ya digər qanuni nümayəndələr arasında münasibətlər müqavilə ilə
tənzimlənir.
Maddə 41. Təhsil müəssisəsinin sahibkarlıq fəaliyyəti
41.1. Təhsil müəssisəsi əlavə gəlir əldə etmək məqsədi
ilə nizamnaməsində nəzərdə tutulmuş qaydada müvafiq icra hakimiyyəti orqanının
müəyyən etdiyi sahibkarlıq fəaliyyəti növləri ilə məşğul ola bilər.
41.2. Təhsil müəssisəsi sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə
etdiyi gəlirlərdən sərbəst istifadə etmək hüququna malikdir. Dövlət təhsil müəssisəsinin
sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə etdiyi gəlirlər bilavasitə təhsilin inkişafına
və işçilərin sоsial müdafiəsinə yönəldilir.
41.3. Təhsil müəssisəsi sahibkarlıq fəaliyyətini həyata
keçirmək məqsədi ilə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada hüquqi şəxslər
yarada bilər və ya başqa hüquqi şəxslərin fəaliyyətində iştirak edə bilər.
Maddə 42. Keyfiyyətsiz təhsilə görə vurulan zərərin
ödənilməsi
42.1. Təhsil müəssisəsində təhsilin dövlət təhsil
standartlarına uyğun təşkil olunmaması nəticəsində təhsilalanların keyfiyyətsiz
hazırlığı müəyyən edildiyi halda vurulmuş zərərin, o cümlədən təhsilalanların
başqa təhsil müəssisələrində yenidən hazırlanması üçün zəruri оlan xərclərin həmin
təhsil müəssisəsi tərəfindən ödənilməsi barədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı
tərəfindən məhkəmədə iddia qaldırıla bilər.
42.2. Bu Qanunun 42.1-ci maddəsinə uyğun olaraq
iddia yalnız akkreditasiya olunmuş təhsil müəssisəsi barədə akkreditasiya xidməti
tərəfindən verilən mənfi rəyə əsasən qaldırıla bilər.
V fəsil
Təhsil sahəsində beynəlxalq əlaqələr
Maddə 43. Təhsil sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq və
хarici əlaqələr
43.1. Təhsil sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyi və tərəfdar çıхdığı beynəlxalq müqavilələr əsasında
həyata keçirilir.
43.2. Təhsil müəssisəsi qanunvericiliyə və özünün fəaliyyət
xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq xarici ölkələrin elm və təhsil müəssisələri, təşkilatları,
beynəlxalq qurumlar və fondlarla birbaşa əlaqələr yarada, əməkdaşlıq haqqında
ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələr bağlaya, təhsil sahəsində fəaliyyət göstərən
dövlət və qeyri-hökumət qurumlarına (ittifaqlar, birliklər, assоsiasiyalar və
s.) daxil ola və əməkdaşlığın digər formalarını həyata keçirə bilər.
43.3. Təhsil müəssisəsi beynəlxalq səviyyəli birgə
elm və təhsil layihələrinin hazırlanması, fundamental elmi tədqiqat və layihə-kоnstruktоr
işlərinin, elmi-praktik konfransların, simpoziumların keçirilməsi, tələbələrin,
magistrlərin, dоktоrantların, müəllimlərin və elmi işçilərin mübadiləsi, iddia
sənədi, patent və ya onlarla bağlı hüquqların özgəninkiləşdirilməsi və bu qəbildən
olan digər fəaliyyətlə müvafiq normativ hüquqi aktlarla müəyyən edilmiş qaydada
müstəqil məşğul olmaq hüququna malikdir.
43.4. Təhsil müəssisəsinin (хüsusi təyinatlı təhsil
müəssisələri istisna оlmaqla) fəaliyyətinin keyfiyyətini yüksəltmək və beynəlхalq
əlaqələrini genişləndirmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının mövcud
normativ hüquqi aktlarının tələblərini gözləməklə müstəqil оlaraq хarici tərəfdaşlarla
birlikdə ölkə daхilində və хarici dövlətlərdə müştərək struktur bölmələri (mərkəzlər,
filiallar, labоratоriyalar, teхnоparklar və s.) yaratmaq hüququ vardır.
43.5. Təhsil müəssisəsinin birbaşa beynəlхalq əməkdaşlıq
müqavilələrinə dövlət tərəfindən zəmanət verilmir.
Maddə 44. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının хarici
ölkələrdə, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan
Respublikasında təhsil almaq hüququ
44.1. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının xarici
ölkələrdə, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan
Respublikasında təhsilin hər hansı pilləsində təhsil alması və ya ixtisas
artırması Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə
uyğun olaraq, dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş kvоta və təhsil müəssisəsinin,
hüquqi və fiziki şəxslərin birbaşa bağladıqları müqavilələr əsasında həyata
keçirilir.
44.2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının xarici
ölkələrdə, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan
Respublikasında təhsil alması qaydaları, xarici ölkələrin ali təhsil sahəsində
ixtisaslarının tanınması və ekvivalentliyinin müəyyən edilməsi
(nostrifikasiyası) qaydaları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq
edilmiş normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir.
44.3. Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı
beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulan hallar istisna оlmaqla, əcnəbilərin və
vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan Respublikasında хüsusi təyinatlı təhsil
müəssisələrində təhsil almaq hüququ yoxdur.
VI fəsil
Keçid və yekun müddəaları
Maddə 45. Qanunun pozulmasına görə məsuliyyət
Bu Qanunu pozan hüquqi və fiziki şəxslər Azərbaycan
Respublikasının müvafiq qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyət
daşıyırlar.
Maddə 46. Keçid müddəaları
46.1. Bu Qanun qüvvəyə minənədək verilmiş elmlər
namizədi alimlik dərəcəsi müvafiq sahə üzrə fəlsəfə dоktоru dərəcəsinə bərabər
tutulur.
46.2. Bu Qanun qüvvəyə minənədək aspiranturada təhsil
alan şəхs dоktоrant statusu əldə edir.
Maddə 47. Qanunun qüvvəyə minməsi
İlham Əliyev
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti
Bakı şəhəri,
19 iyun 2009-cu il
FƏAL TƏLİM
Fəal təlim nə deməkdir?
Fəal təlim idrak fəaliyyətinin təşkili və idarə olunması üsullarının
məcmusudur. Bu təlim üçün aşağıdakı cəhətlər səciyyəvidir:
-
müəllim tərəfindən idraki problem- situasiyanın
yaradılması;
-
problem-situasiyanın həlli prosesində şagirdlərin fəal
tədqiqatçı mövqeyinin həvəslənməsi;
-
şagirdlər üçün yeni və zəruri olan biliklərin müstəqil
kəşfi, əldə edilməsi və mənimsənilməsi;
Fəal təlimin mexanizmləri
1. Problemli vəziyyətin
yaradılması
2. Dialoq və əməkdaşlıq
şəraiti
3. şagird tədqiqatçı,
müəllim- bələdçi kimi
4. Psixoloji dəstək
və ya hörmət və etibar
Fəal təlimin prinsipləri
-
Şagirdə yönəlmiş təlim
-
İnkişafetdirici təlim
-
Qabaqlayıcı təlim
-
Əməkdaşlıq
-
Qrup təlimi
Fəal dərsin quruluşu
1. Sinfin fəallşdırılması
2. Motivasiya.Problemin
qoyulmas;
3. Təqdiqatın
aparılması
4. İnformasiya
mübadiləsi
5. İnformasiyanın
müzakirəsi və təşkili
6. Ümumiləşdirmə
və nəticə
7. Yaradıcı tətbiqetmə
8. Qiymətləndirmə
və refleksiya
Fəal təlim şagirdlərdə:
-
əməkdaşlıq etməyi;
-
başqalarının fikrinə hörmətlə yanaşmağı;
-
dinləmək qabiliyyətini;
-
fikirləri təhlil etmək qabilliyyətini;
-
öz fikirlərini dəqiq izah etməyi;
-
tənqidi təfəkkürü;
-
yaradıcı və məntiqi təfəkkürü inkişaf etdirir.
“
Təhsildə innovasiyalar”
1. Mərkəzləşdirilmiş
imtahan
2.
Fəal/ interaktiv təlim
3.
İnklüziv təhsil
4.
“ Debat” üsulu
5.
Yeni qiymətləndirmə modelləri
6. Müəllim- şagird münasibətlərində
dəyişikliklər
7.
Boloniya sisteminin tətbiqi
8.
Təhsilin əsasları
9.
Kliniki müşahidə
10.
İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları
11.
Virtual məktəb
12.
Distant təhsil
13.
Dayaq məntəqələri
14.
Valdorf məktəbi
15.
Tənqidi təfəkkür
16.
Addım-Addım
17.
Menecerlərin hazırlanması
18.
Fasiləsiz müəllim hazırlığı
19.
Kurikulum islahatı
20.
Konstruktiv öyrənmə modeli
21.
Elektron kitabxana
22.
Tədris portfoliosu
23.
Həyat bilgisi
24.
İnteqrativ təlim
25.
Beynəlxalq hüququn tədrisinin kurikuluma daxil
edilməsi
26.
De- İnstitutulaşma
27.
Həyati bacarıqlara əsaslanan təhsil
TƏHSİLDƏ İNNOVASİYALAR
Kurikulum- elə bir
konseptual sənəddir ki, təlim- tərbiyə əsasını əhatə edən mühüm sənədləri özündə
birləşdirir. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Milli Kurikulumunu
konseptual xarakterli çərçivə sənədi olub, ümumi təhsil üxrə təlim nəticələrini
və məzmun standartlarını, ümumi təhsilin hər bir pilləsində təyin olunan fənləri,
həftəlik dərs və dərsdənkənar məşğələ saatlarının miqdarını , təlim nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsi və monitorinq üzrə əsas prinsipləri, fənn kurikumlarının
strukturunu əhatə edir.
Addım-Addım- Addım- Addım körpə yaşından on yaşına qədər olan uşaqlar üçün
hərtərəfli təhsil islahatı proqramıdır; o, uşağa yönələn və fərdi təlim
metodlarını özündə ehtiva edir, eləcə də məktəbəqədər və ibtidai məktəblərə
icma və ailənin cəlb olunmasına şərait yaradır. Təhsil proqramı yeni nəslin
demokratik üslubuna keçirilməsi ilə əlaqədar qarşıya çıxan çətinlikləri aradan
qaldırmağa xidmət edir.
Debat üsulu- Debatlar
fransız dilində “ debats”- hansıca iclasda, yığıncaqda fikir mübadiləsi) müəyyən
bir problemə aid mübahisədir, bir-birinə əks nöqteyi- nəzərlərin toqquşması, tərəflərin
öz mövqeyini dəlillərlə müdafiə etməsidir. Debatlar hadisələrə müxtəlif
nöqteyi-nəzərdən baxmağa, faktları və ideyaları şübhə altına almağa və
inandırmağa öyrədir. Ddebatların əsasını arqumentlər- dəlillər təşkil edir.
Fəal
/interaktiv təlim-İdrak fəalliyyətinin
təşkili və idarə olunması üsullarının məcmusudur. Bu zaman uşaqlar təlim
prosesinin tamhüquqlu iştirakçıları olurlar və bilirlər ki, onların fəal
axtarış və kəşfləri zamanı bilikləri mənimsəyirlər. Müəllim bu zaman uşaq tərəfindən
biliklərin əldə
edilməsi yolunda bələdçi rolunu yerinə yetirir, uşaqlar isə tədqiqatçı
olurlar.
İnklüziv təhsil-xüsusi
qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar ümumtəhsil sistemində, yerli icmalarda
lazimi və xüsusi dəstək xidmətləri göstərməklə öz yaşıdları ilə birlikdə inkişaf etsinlər, oynasınlar
və təhsil alsınlar.
Virtual məktəb- Virtual
təhsil öyrədən və öyrənən arasında əlaqəni telekommunikasiya və komputer şəbəkələri
vasitəsilə operativ, müntəzəm dialoq, əks-əlaqə əsasında uzaq məsafədən
Həyata keçirən texnlogiyadır. Virtual təhsilin əsas
elementi Virtual təlimdir.Virtual təlim (elektron, distant) informasiya təhsil
fəzasında tələblərə məkan və zamandan asılı olmayaraq, İKT vasitələrinin tətbiqi
ilə öz biliklərini fasiləsiz artırmağa imkan verir.
Valdorf məktəbi-
Hər bir uşağın xüsusiyyətlərini nəzərə almağı, uşağın fərdi düşüncələrini,
xarakterini, yaddaş və s öyrənməyi, qəbul etməyi, bunu təlim prosesində həyata
keçirməyi təklif
edir.
Tənqidi təfəkkür- Tənqidi
təfəkkür ideya və istinadları yaradıcı surətdə inteqrasiya edən, təsəvvür və informasiyanı beyində yenidən
yaradan mürəkkəb prosesdir. Bu, bir çox səviyyələrdə eyni zamanda baş verən
aktiv və interaktiv qavrama prosesidir.Tənqidi təfəkkür mürəkkəb fikir qabiliyyətidir.
Dayaq məntəqələri-
Pedaqoji kadrların ixtisasının artırılması təkcə kurslar vasitəsilə
deyil, digər təkmilləşdirmə yolu ilə də həyata keçirilməlidir. Bu yollardan
biri və ən başlıcası dayaq məntəqələri vasitəsilə aparılan işdir. Dayaq məntəqələri
müəllimin bu və ya digər pedaqoji, psixoloji, metodiki məsələlər üzrə bilik səviyyəsini
artırır, gündəlik praktik tələbat və ehtiyaclarını ödəyir, onlara təlim-tərbiyə
sahəsinə dair yeni informasiyalar ötürür. Məhz dayaq məntəqəsində müəllimə
aydın olur ki, o, ixtisasartırma kursunda hansı məsələləri öyrənməlidir.
Burada müvafiq alternativ kurs proqramını seçə bilmək
imkanı qazanır. Bu baxımdan ixtisasartırmanın başlanğıc nöqtəsi dayaq məntəqələridir.
Bu əsasda fərdi tərbiyə metod və formalarını təcrübədən keçirməyi, uşağın
fiziki fəaliyyəti onun emosiyaları və düşüncələri ilə vəhdətdə götürülür-beyin,
ürək, əllər.
Müəllimlərin dərs/kliniki
müşahidəsi- Kliniki- “ klinika ilə bağlı” məna ilə yanaşı “ birbaşa müşahidə”
diqqəti yalnız dərsin müşahidəsinə , sinif daxilində baş verən hadisələrin təhlilinə,
müəllim və şagirdlərin sinifdaxili davranışlarına yönəltmək, müəllimlərin tədris
fəaliyyətini təkmilləşdirmək məqsədini güdür.
Elektron
kitabxana- infokommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi nəticəsində
məlumat bankı, eləcə də saytı olan, bütün istifadəçilərə ( müəllim, şagird,
valideyn) interaktiv şəkildə onlayn rejimdə əlaqə imkanı verən elektron dərsliklər
və digər texniki vasitələrlə, həmçinin internet və daxili şəbəkə ilə təchiz
olunmuş müasir tipli təhsil infrastrukturudur.
Tədris
portfoliosu- Şagird nailiyyətlərinin keyfiyyətcə qiymətləndirmə
üsullarından biridir. Bu şagirdin müəyyən mövzunun, bölmənin öyrənilməsi
prosesində xüsusi tapşırıqların, fərdi işlərinin, onun şəxsi yaradıcılığının nəticəsi
olaraq toplanan qovluqdur. Qovluq müəllim tərəfindən yoxlanılır, bu onun
formativ və summativ qiymətlərinə təsir edir.
Qeyd: Formativ qiymətləndirmə- şagirdin cari
nailiyyətlərinin qiymətləndirmə formasıdır və dəyişkəndir.
Summativ qiymətləndirmə- şagird nailiyyətlərinin tədris ilini müəyyən dövrü ( rüb,
yekun)
qiymətləndirilməsini nəzərdə tutan qiymətləndirmə
üsuludur.
Menecerlərin
hazırlanması- Təhsil sistemində pedaqoji kadrları rəhbər vəzifəyə irəli çəkmək
istiqamətində mərkəzləşmiş idarəetmə olan təcrübə və ənənələr artıq günün tələblərinə
cavab vermir. Qabaqcıl müəllim olmaq rəhbər vəzifəyə irəli çəkilmək üçün kifayət
etmir. Azərbaycan Respublikasında təhsil menecerləri hazırlığının konsepsiyası
aşağıdakı menecer hazırlığını əhatə edir: R(Ş)TŞ müdirləri. Metokabinet müdirləri
R(Ş)TŞ məsləhətçiləri. Təhsil müəssisələrinin
(ali təhsil müəssisələri
istisna olmaqla) rəhbərləri və onların müavinləri. Azərbaycan Respublikasında təhsil
menecerlərinin hazırlanması konsepsiyasının tətbiqi barədə təhsil nazirinin 11.
06.2004-cü il tarixli, 525 N-li əmri;
Həyati bacarılara
əsaslanan təhsil – Bu, fakultativ kurs olub. Vəzifəsi gənclərdə öz həyatı
üçün məsuliyyət hissini formalaşdırmaq, sağlam həyat tərzini düşünülmüş şəkildə
seçmək, riskli hərəkətləri mümkün davranış strategiyalarının formalaşdırmaqdır.
Həyat bilgisi fənni-
dünyaya,
ictimai və şəxsi həyat hadisələrinə, ümumiləşdirilmiş, inteqrallanmış, sintezləşdirilmiş,
ümumtəhsil məktəblərinin I-IX sinflərində öyrənilməsi
nəzərdə tutulub. 4 məzmun xəttini əhatə edir.
De-İnstitutlaşma- proqramı
uşaqların dövlət müəssisələrində deyil, bioloji və yaxud digər alternativ ailələrdə
daha qayğıkeş mühitdə yaşaması deməkdir. Məqsədi – aztəminatlı və çətin şəraitdə
yaşayan ailələrə vaxtında göstərilmiş ünvanlı yardımın vasitəsilə uşaqların ailələrə
qaytarılması və həmin müəssisələrdə onların sayının azadılmasına nail olmaqdır.
Beynəlxalq
hüququn tədrisi- Beynəlxalq Humanitar Hüquq anlayışı beynəlxalq
ümumi hüququn 1 qoludur. Beynəlxalq və qeyri-beynəlxalq silahlı münaqişələr
zamanı tətbiq olunur. Münaqişə tərəflərinin müharibə aparılması üsul və vasitələrini
istifəsi adə etmək seçimini məhdudlaşdırır
və münaqişənin təsir etdiyi və ya edə biləcəyi şəxsləri və əmlakı müdafiə edir.
Yeni qiymətləndirmə
modelləri- Təhsil prosesi zamanı obyektiv, etibarlı vasitələrdən istifadə etməklə,
təhsilin keyfiyyət və nəticələrinin təhsil və ümumiləşdirilməsi ilə şagird
bilik, bacarıq və vərdişlərinin və yaxud bir sözlə fikririnizi ifadə etmiş
şagird nailiyyətlərinin qiymətləndrilməsi ilə bağlı məlumatların toplanması
prosesi qiymətləndirmədir.
İnteraktiv təlim- İnteraktiv öyrənmə
şagirdlərin ətraf mühitin müəyyən aspektlərini müxtəlif fənlərə aid olan biliklər
vasitəsi ilə geniş araşdırmasıdır. O, təhsilin elə formada təşkilidir ki, fənlərin bir-biri ilə əlaqəsi təmin olunur və
kurikulumun müxtəlif aspektlərini əlaqəli şəkildə birləşdirərək daha geniş
araşdırma sahələrinə diqqət yetirilir.
Distant təhsil- Sinif
otağının və ya müəllimlərin bilavasitə dərs təqdim etdiyi yerlərdən kənarda təhsil
almalıdır. Distant öyrənmə zamanı tədris materialları və təlim təcrübələrini
şagirdlərə çatdırmaq üçün texnologiyanın
müxtəlif formalarından, xüsusilə, televiziya və kompüterlərdən istifadə
edilir. Distant təhsil- təhsil müəssisələrindən istənilən məsafədə olan öyrənənlərə
xüsusiləşdirilmiş informasiya-təhsil mühiti vasitəsi ilə göstərilən təhsil xidmətləri
kompleksidir.
Konstruktiv öyrənmə
modeli- Öz mahiyyətinə görə konstruktivizm bilik və öyrənmə haqqında elə nəzəriyyə
qrupuna aiddir ki, onun həlledici prinsipini biliyin, yeni ideyaların əvvəlki
biliklə sintezinin əsasında yaradılması təşkil edir. Bu, o deməkdir ki, bilik
passiv şəkildə əldə edilmir, o, insanın həyat təcrübəsi əsasında yaranır. Bu,
insanların necə öyrənməsi haqqında tədqiqata əsaslanan təlim yanaşmasıdır.
Müəllim portfoliosu- Müəllimin nailiyyətlərini və qabiliyyətlərini nümayiş etdirmək
məqsədi ilə toplanmış eksponatlar, məqsədlər və sənədlər toplusudur. Müəllim
portfoliosu şagird potfoliosu kimi qiymətləndirmə məqsədi üçün istifadə oluna
bilər.
FƏAL DƏRSİN MƏRHƏLƏLƏRİ
_______________ 1.
MOTİVASİYA ________________
• Motivasiya – hər
hansı bir fəaliyyətə təhrik edən vasitədir.
• Fəal dərsdə
motivasiya dərsin vacib komponentidir -təfəkkür prosesini hərəkətə gətirən və
şagirdlərin idrak fəallığına təkan verən prosesdir.
• Motivasiya -
Psixoloji amil kimi hər hansı fəaliyyətin mexanizmini işə salan qüvvədir.
• Motivasiya qismində
ortaya gətirilmiş problem və onun həlli tələbatı fəal dərsdə təfəkkür prosesini
işləməyə sövq edən və şagirdlərin idrak fəallığını artıran amil kimi çıxış
edir.
____ Motivasiyanın
yaradılmasına təsir edən amillər ____
• Motivasiya qismində
istifadə olunan materialın xüsusiyyətləri cəlbedicidir, qeyri-adidir,
müəmmalıdır, gözlənilməzdir, marağı və müstəqil təfəkkürü şövqləndirməyə
qadirdir;
• Materialın təqdim olunma üsulları və
formaları;
• Fərziyyələri yoxlama və təqdimat aparma
imkanının mövcudluğu;
• Yaradıcılıq imkanı;
• Müəllim tərəfindən bələdçilik (yönəldici
suallar, fərziyyələrin irəli sürülməsi zamanı həvəsləndirmə və dəstəklənmə);
• Əvvəlki məsələlərdə fərziyyələrin irəli
sürülməsi ilə bağlı müsbət emosiyalar təcrübəsi.
__________ 2. TƏDQİQATIN APARILMASI
_______________
• Problemin həlli üzrə irəli sürülən
fərziyyələri təsdiq və ya təkzib edən, habelə qoyulan tədqiqat sualına cavab
verməyə kömək edə biləcək faktları tapmağa imkan yaradır.
• Bu zaman yeni faktların öyrənilməsi və bu
suallara cavabların tapılması gedişində düşünmək və yeni bilgiləri kəşf etmək
üçün münasib şərait yaranır.
• Tədqiqatın aparılması zamanı müəllim
aşağıdakı bilik, bacarıq və vərdişlərə malik olmalıdır.
• Tədqiqatın aparılması üzrə metodların
seçiminə,
• İşin qrup şəklində və digər formada təşkili
və aparılmasına,
• Tədqiqatın aparılması qçün tapşırıqların və
bilik mənbələrinin seçilməsinə,
• İş vərəqlərinin hazırlanmasına.
_________ 3. MƏLUMAT (İnformasiya) MÜBADİLƏSİ
________
• Bu mərhələdə iştirakçılar tədqiqatın
gedişində əldə etdikləri tapıntıların, yeni informasiyanın mübadiləsini
aparırlar.
• Qoyulmuş suala cavab tapmaq zərurəti
tədqiqatın bütün iştirakçılarını bir-birinin təqdimatını fəal dinləməyə sövq
edir.
• Təqdimat bir növ yeni biliklərin dairəsini
cızır və hələlik bu biliklər natamam və xaotik xarakter daşıyır.
• Yeni bir tələbat-həmin bilikləri qaydaya
salmaq, sistemləşdirmək, müəyyən bir nəticəyə gəlmək üçün tədqiqat sualına
cavab tapmaq zərurəti yaranır.
_______ 4. MƏLUMATIN MÜZAKİRƏSİ VƏ TƏŞKİLİ
_______
• Bütün bilik, bacarıq və vərdişlərin,
təfəkkürün müxtəlif növlərinin (məntiqi, tənqidi, yaradıcı) səfərbərliyini
tələb edir.
• Müəllim fasilitasiya əsasında (yönəldici,
köməkçi suallardan istifadə etməklə) əldə edilmiş faktların məqsədyönlü
müzakirəsinə və onların təşkilinə kömək edir. Informasiyanın təşkili bütün
faktlar arasında əlaqələrin aşkara çıxarılmasına və
onlarınsistemləşdirilmə-sinə yönəldilir.
• Nəticədə mövcud tədqiqat sualına cavabın
cizgiləri aydın seçilməyə başlayır. Məlumat sxem, qrafik, cədvəl, təsnifat
formasında təşkil oluna bilər.
_____________ 5. NƏTİCƏLƏRİN ÇIXARILMASI
____________
• Şagirdlərə yeni bilginin kəşfi yolunda son
addımı atmaq: konkret nəticəyə gəlmək və ümumiləşdirməni aparır
• Şagird nəinki əldə olunan bilgiləri
ümumiləşdirməli, həm də gəldiyi nəticəni tədqiqat sualı ilə və irəli sürülmüş
fərziyyələrlə müstəqil olaraq tutuşdurmalıdır.
• Dərsin kulminasiyasını isə bilgiləri məhz
özləri kəşf etdikləri üçün şagirdlərin duyduqları bənzərsiz sevinc və
məmnuniyyət hissi təşkil edir.
____________ 6. YARADICI TƏTBİQETMƏ
____________
• Biliklərin mənimsənilməsinin başlıca meyarı
onun yaradıcı surətdə tətbiqidir.
• Yaradıcı tətbiqetmə biliyi möhkəmləndirir,
onun praktiki əhəmiyyətini uşağa açıb göstərir.
• Bu mərhələ vaxt etibarilə yalnız bir
akademik dərslə məhdudlaşmaya da bilər, yəni onun həyata keçirilməsi sonrakı
dərslərdə də mümkündür.
________________ 7. EV TAPŞIRIQLARI
______________
• Ev tapşırıqları -dərsdə alınmış bilik,
bacarıq və vərdişlərin möhkəmləndirilməsi məqsədini güdən sərbəst iş formasıdır
• Ev tapşırıqlarının xarakteri tədqiqat və
yaradıcılıq elementləri (müxtəlif yaradıcı işlər, referatlar, layihələr,
tədqiqatlar,
modelləşdirmə və s.) ilə
zənginləşdirilməlidir;
• Lazım olan hallarda müstəqil mənimsənilmək
üçün fərdi maraqları və tələbləri nəzərə alan fərdi proqramların tərtib
edilməsini və tətbiqini daha geniş istifadə etmək lazımdır;
• Şagirdlər yuixarı siniflərə keçdikcə
müstəqil iş üçün ayrılan dərs vaxtının faizi artırılmalıdır.
______________ 8. QİYMƏTLƏNDİRMƏ
_________________
• Qiymətləndirmə - istənilən prosesin
təkmilləşdirilməsini təmin edən bir mexanizmdir.
__________________ 9. REFLEKSİYA
___________________
• Refleksiya – artıq başa çatmış prosesin
şüurda inikasıdır. Təlim prosesinin refleksiyası biliklərin mənimsənilməsinin
bütün mərhələlərini təhlil etməyə və dərindən başa düşməyə imkan verən başlıca
mexanizmlərdən biridir.
Bu cür pedaqoji
qabiliyyətlər müəllimin təşkilatçılıq funksiyası və ünsiyyəti ilə
bağlıdır.Kommunikativ qabiliyyətlərə konkret olaraq aşağıdakıları aid etmək
olar: təşkilatçılıq qabiliyyəti, avtoritar qabiliyyət, perseptiv qabiliyyət,
suqqestik qabiliyyət, pedaqoji mərifət, pedaqoji təxəyyül, diqqəti paylaya bilmək
qabiliyyəti, pedaqoji refleksiya.
Təşkilatçılıq
qabiliyyətləri.
Təlim və tərbiyənin
səmərəliliyi müəllimin təşkilatçılıq qabiliyyətindən çox asılıdır. Bu cür qabiliyyətlər
2 formada təzahür edir. Birincisi, şagird kollektivini təşkil etmək, möhkəmləndirmək,
mühüm vəzifələrin həyata keçirilməsinə ruhlandırmaq, ona düşünülmüş səviyyədə təşəbbüs
və müstəqillik verə bilmək qabiliyyəti. İkincisi, öz fəaliyyətini düzgün təşkil
etmək qabiliyyətləri: səliqəlilik, işgüzarlıq, dəqiqlik, öz işini düzgün
planlaşdırmaq və özünənəzarəti təşkil etmək bacarığı.
Avtoritar
qabiliyyətlər.
Müəllim daima bu
və ya digər cəhətdən bir-birindən fərqlənən şagirdlərlə, onların təlim tərbiyəsi
ilə məşğul olur. Bu işdə müvəffəqiyyət qazanmaq onun şagirdlər arasındakı hörmətindən
çox asılıdır. Belə qabiliyyətə malik olan müəllim şagirdlərə bilavasitə
emosional-iradi təsir göstərə bilir və bunun əsasında onların hörmətini
qazanmağı bacarır. Bu cür qabiliyyətlərin əsasını müəllimin öz fənnini mükəmməl
bilməsi, onun incəliklərini şagirdlərə çatdıra bilməsi, müsbət iradi keyfiyyətləri,
öz yetişdirmələrini hədsiz sevməsi, gördüyü işin doğruluğuna inam, öz əqidəsini
şagirdlərinə aşılaya bilməsindən asılıdır.
Kommunikativ
qabiliyyətlər.
Kommunikativ
qabiliyyətlər uşaqlarla düzgün qarşılıqlı əlaqə yaratmağa imkan verir.
Kommunikativ qabiliyyətlərə şagirdlərlə ünsiyyətə qabillik, onların yaş və fərdi
xüsusiyyətlərini nəzərə almaq bacarığı, şagirdlərlə pedaqoji nöqteyi-nəzərdən məqsədə
müvafiq qarşılıqlı əlaqə yarada bilmək bacarığı aiddir.
Perseptiv
qabiliyyətlər.
Şagirdin daxili
aləminə nüfuz edə bilmək, şagird şəxsiyyətini və onun müvəqqəti psixi vəziyyətini
incəliklərinə qədər başa düşməklə bağlı olan qabiliyyətlərdir.
Bu cür qabiliyyətə
malik olan müəllim indiki anda şagirdin psixologiyasını, onun psixi vəziyyətini
qavrayır və eləcə də anlayır, ötəri bir əlamətə, kiçicik zahiri ifadəyə əsasən
şagirdin daxili aləmindəki ən cüzi dəyişiklikdən baş çıxara bilir.
Suqqestik
qabiliyyət.
(latın dilindən
tərcümədə ,,təlqinə əsaslanan"). Bu, şagirdlərə iradi təsir göstərmək
qabiliyyəti, müəyyən tələbi irəli sürmək və onun yerinə yetirilməsinə mütləq
nail olmaq qabiliyyətindən ibarətdir. Burada söhbət müəllimin sakit, şagirdləri
kobudcasına sıxışdırmadan, məcbur etmədən və hədələmədən öz tələbini irəli sürməsi
və ona nail olmasından gedir.
Pedaqoji
texnologiyada müəllimin fəaliyyətini aşağıdakı
funksional
komponentlərə ayırmaq olar:
1) Qnostik
(idraki) komponent
2) Layihələşdirici
komponent
3) Konstruktiv
komponent
4) Təşkilatçılıq
komponenti
5) Kommunikativ
(ünsiyyət) komponent
Qnostik
komponentə daxildir:
təlim, təhsil-tərbiyəninməqsədləri,
tədris etdiyi fənnin məzmunu barədə biliklər, şagirdləri öyrənmək, təlim prinsiplərini
və texnologiyalarını öyrənmək,
öyrədici və tərbiyəedici
məşğələlər keçirmək və s.
Layihələşdirici
komponent.
Uzaq məqsədləri
(pespektivləri), əməliyyatları, vasitələri özündə birləşdirir; layihələşdirmə
cinsi fərqlər nəzərə almaqla həyata keçirilməlidir.
Konstruktiv
komponent.
Qarşıdakı məşğələni
hazırlamaq üçün əməliyyatlar komplektini nəzərdə tutur
Təşkilatçılıq
komponenti. Məşğələləri hazırlamaq vəkeçirmək üçün əməliyyatlar komplektini nəzərdə
tutur.
Kommunikativ
komponent.
Şagirdlərlə qarşılıqlı
ünsiyyət prosesi zamanı fəaliyyət üçün əməliyyatlar komplektini özündə birləşdirir.
Son iki
komponent (kommunikativ və təşkilatçılıqkomponentləri) bir-biri ilə sıx əlaqədədirlər.
Texnologiyaların
müxtəlif təsnifatları var. Onlardan ikisi –pedaqoji və psixoloji texnologiyalar
xüsusilə qeyd edilməlidir.
Pedaqoji
texnologiyalarda əməliyyatlar və hərəkətlər fiziki cəhətdən hiss olunur.
Psixoloji texnologiyalar gizli xarakter daşıyır. Bu, konkret insanın
psixikasında baş verən əməliyyatlar və hərəkətlərdir. Amma pedaqoji və
psixoloji texnologiyalar arasında dəqiq sərhəddi müəyyənləşdirmək olduqca çətindir.
Pedaqoji
texnologiyalar aşağıdakı kimi təsnif oluna bilər:
1) Təlim
texnologiyası
2) Tərbiyə
texnologiyası
3) İnkişaf
texnologiyası
4) Diaqnostika texnologiyası
Müəllimin
sagirdlərlə ünsiyyət üslubu:
avtokratik,
avtoritar, demokratik, laqeyd, qeyri-sabit ünsiyyət üslubları və onların
xarakteristikası. Müəllimlərin şagirdlərlə ünsiyyətlərinin səmərəliliyinə görə
fərqlənmələri.
Pedaqoji ünsiyyət
zamam müəllimin mövqeyi.Pedaqoji ünsiyyət zaınanı müəllimin mövqeyinin yeri. Müəllimin
şagirdlərlə ünsiyyət prosesində özünü göstərən davranış modelləri:
diktator modeli,
təmassız model, fərqləndirici diqqət modeli, hiporefleks modeli, hiperrefleks
modeli, dəyişməyən reaksiya modeli, avtoritar model, fəal qarşılıqlı təsirmodeli.
Gənc müəllimin
şagirdlərlə ünsiyyətindəki çətinliklər. Gənc müəllimlərin qarşılaşdıqları çətinliklərin
xüsusiyyətləri. Çətinlikləri doğuran «psixoloji maneələr». Çətinlik və maneələrin
aradan qaldırılması yolları.
Pcdaqoji fəaliyyət
və ünsiyyət zamanı ınüəllimin qarşılaşdığı
ümumi psixoloji çətinliklər.Çətinliklərin xarakteri və tipləri: xarici səbəblərdən
irəli gələn psixoloji çətinlik, daxili səbəblərdən irəli gələn psixoloji çətinlik,
xarici səbəblərdər törəmiş və xarici səbəblərlə şərtlənən psixoloji çətinliklər.
Psixoloji çətinliklərin aradan qaldırılması yolları.
Müəllimin
pedaqoji mərifəti,onun mahiyyəti, məzmunu və təzahür xüsusiyyətləri.
Pedaqoji ünsiyyət
haqqında anlayış
Pedaqoji ünsiyyət
müəllimin şagirdlərlə təlim və tərbiyə prosesində həyata keçirdiyi peşə ünsiyyətidir.
Bu cür ünsiyyət hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyətin formalaşması üçün şərait
yaradılmasma yönəlmiş olur, kollektivdəki sosial-psixoloji prosesləri idarə etməyə
və səmərəli psixoloji iqlim yaratmağa imkan verir. Ona görə də hər bir müəllimin
pedaqoji ünsiyyətin mahiyyəti, onun sosial-psixoloji mexanizmləri ilə dərindən
tanış ohnası və şagirdlərlə birgə fəaliyyəti zamanı ondan lazımi şəkildə
istifadə etməsi zəruridir.
Pedaqoji ünsiyyət
ümumiyyətlə ünsiyyətin bütün xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Ona görə də
birinci növbədə həmin cəhətləri nəzərdən keçirək.
Sosial-psixoloji
ədəbiyyatda ünsiyyətin bir-birilə sıx bağlı olan üç cəhəti qeyd edilir. Bu cəhətlərin
hər biri pedaqoji ünsiyyətə də aiddir.
Pedaqoji ünsiyyətin
yerinə yetirdiyi vəzifələrə görə onun aşağıdakı növlərini ayırmaq mümkündür:
informasiya mübadiləsi, başqa adamın davranışını tənzim etmək, şəxsiyyətlərarası
anlama. Tərəfmüqabilliyin xarakterinə və müəllimin ünsiyyətdəki mövqeyinə görə
də pedaqoji ünsiyyətin növlərini müəyyənləşdirmək mümkündür. Adətən, şagirdlərlə
və valideynlərlə ünsiyyət zamanı müəllim qiymətləndirən rolunda, direktorla, dərs
hissə müdiri ilə, metodistlə, inspektorla pedaqoji ünsiyyət zamanı isə qiymətləndirilən
rolunda çıxış edir və buna müvafiq olaraq ünsiyyət vasitəsi də dəyişilir.
Pedaqoji ünsiyyəti öz məzmununa və müəllimin şagirdə müraciət tərzinə görə də növlərə
ayırmaq mümkündür. Bunla-ra təşkiledici, qiymətləndirici, intizam yaradan
pedaqoji ünsiyyət növlərini aid etmək olar.MüəIIimin şagirdlərlə ünsiyyət
üslubu
Müəllimin
kommunikativ fəaliyyətinin öyrənilməsi göstərir ki, pedaqoji ünsiyyətin
xarakteri və məzmunu müxtəlif amillərlə şərtlənir ki, bunlardan müəllimin fərdi
ünsiyyət üslubu, mövqeyi, ustanovkasını xüsusi
qeyd etmək lazımdır.Bunlar bir növ ünsiyyətin vasitəsi rolunu oynayırlar.
Adətən hamıda, eləcə də müəllimlərin hamısında ünsiyyət
üslubu eyni olmur. Konkret bir şəxsiyyət kimi hər bir müəllimdə ünsiyyətin təşkili
priyom və metodları nisbətən sabit şəkilde cəmlənir. Kommunikativ məsələni həll
etməyə yönəldilmiş bu cür davamlı keyfiyyətlər fərdi ünsiyyət üslubu adlanır.
İdarəetmə
ilə bağlı olaraq sosial psixologiyada beş cür rəhbərlik üslubu qeyd olunur:
avtokratik, avtoritar, demokratik, laqeyd (etinasız, liberal) və qeyri-sabit
(ardıcıl olmayan) rəhbərlik üslubu. Buna uyğıın olaraq pedaqoji ünsiyyətin dəeyni
üslubları qeyd etmək mümkündür.
Adətən,
avtokratik və avtoritar rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlər pedaqoji
ünsiyyətin təşkilində demək olar ki, eyni mövqe tuturlar. Bu cür rəhbərlik
üslubuna malik olan müəllimlər şagirdlərə yalnız obyekt kimi yanaşırlar. Şagird
ünsiyyətin bərabər hüquqlu tərəf müqabili kiıni qəbu! edilmir. Belə müəllimlər
həmişə hökmüran olmağa çalışırJar. Onlarla ünsiyyət zamanı şagirdlər təşəbbüskarlığı
itirirlər. Bu ciir iinsiyyət üslubuna rrialik olan müəllimlər ünsiyyət zamanı
şag-irdlərin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almır, hamı ilə eyni ünsiyyət
saxlamağa can atırlar. Onlar şagirdlərin fərdi xüsu-siyyətlərini göstərsələr də,
tamamilə qeyri-real model qurur, həınin fərqi olduqca şişirdir, real hesab
edirlər. Şagird başqala-rına nisbətən bir qədər fəal olduqda, müəllimin gözündə
o iğtişaşçı kimi, bir qədər passiv olduqda isə - tənbəl, avara kimi görüniir.
Belə müəllimlər üçiin neqativ ustanovka, başqa sözlə şagirdə qarşı qeyrişüuru,
pis münasibət xarakterik haldır. Bu cür miiəllimlər ünsiyyətdə seçici, qiymətləndirmədə
isə subyektiv olurlar. Ona görə də bu cür ünsiyyət üslubu səmərə-li xarakter
daşıya bilmir.
Bu sahədə
tədqiqat aparan müəlliflərin əksəriyyəti ən səmərəli ünsiyyət üslubu kimi
demokratik üslubu qeyd edirlər. Belə rəhbərlik üslubunda şagird subyekt kimi
qavranılır. Bu cür rəhbərlik üslubuna malik olan müəllim şagird kollektivi ilə
razılaşır. Qərar qəbul edərkən kollektiv və onun liderinin təklifini nəzərə
alır. Məktəblilərin müstəqilliyini boğmur, şagirdlərə daima xahiş, məsləhətlə
yanaşır, müsbət emosional əlaqəyə üstünlük verir.. Bu cür ünsiyyət ülslubuna
malik olan müəllimlər şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini və şəxsi təcrübələrini,
fəallıq və tələbatlarını nəzərə almağa çalışırlar. Belə müəllimlərdə neqativ
ustanovka olmur və ya onu təzahür etdirmirlər.Onlar qiymətləndirmədə obyektiv,
təmas yaratmaqda isə təşəbbüskardırlar. Təcrübə göstərir ki, şagirdJərlə
qarşılıqlı münasibətdə pedaqoji ünsiyyətin demokratik üslubundan istifadə edən
müəllimlərlə şagirdlər arasında olduqca səmərəli təmas yaranır. Şagirdlər bu
cür müəllimlərlə ünsiyyətə daima can atır, onlardan hər cür köməklik gözləyirlər.
Laqeyd və
yaxud liberal rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlərin şagirdlərlə ünsiyyəti
də kortəbii xarakter daşıyır. Burada ünsiyyətin xarakteri müəllimin özündən
deyil, şagirdlərdən asılı olur, şagirdlər tərəfindən diktə olunur. Belə müəl-lim
şagirdlərin işinə qarışmamağa çalışır, özünün qətiyyətsizliyi ilə fərqlənir,
neytrallığa can atır. Məqsədi yayğın xarakter daşıyır. Heç vaxt qarşıdakı məqsədi
həyata keçirməyə can atmır. Ona görə də şagirdlər bu cür müəllimlə ünsiyyət
zamanı öz tələbatlarını lazımi şəkildə ödəyəcəklərini güman etmirlər.
Nəhayət,
qeyri-sabit, ardıcıl olmayan rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlərin ünsiyyət
üslubu da həmin cəhəti özündə əks etdirir. Bu cür müəllimlə şagirdlər ona görə
ünsiyyətə girməyə cəhd göstərmirlər ki, onun necə, hansı üslubla hərəkət edəcəyini
müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirlər.
Şübhəsiz,
qeyd olunan rəhbərlik üslubunun hər biri müəllimjə şagirdlər arasındakı qarşılıqlı
münasibətlərə özünəməxsus şəkildə təsir göstərəcəkdir. Şagird kollektivinin
düzgün idarə olunması isə bu cür qarşılıqlı münasibətlərin sə-mərəliliyindən
asıhdır.
Müəllimlə
şagirdlərin qarşılıqlı ünsiyyəti nə qədər səmərəli olarsa, kollektivin idarə
olunması, onun üzvlərinin tərbiyə işinin təşkili də bir o qədər səmərəli
olacaqdır. Şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyətin səmərəliliyinə görə müəllimləri şərti
olaraq 4 qrupa bölmək mümkündür.
Birinci
qrupa şagirdlərlə daima ünsiyyətdə olan müəllimləri aid etmək olar. Bu cür müəllimlər
təkcə dərsdə, məktəbdə, təlimlə bağlı məsələləri həll edərkən şagirdlərlə
ünsiyyətdə olmaqla kifayətlənmirlər. Onların şagirdlərlə ünsiyyəti şagird həyatının
bütün sahələrini əhatə edir. Bu cür ünsiyyət öz səmərəliliyi, müəllimin şagirdlərə
inamı ilə fərqlənir. Həmin müəllimlər demokratik rəhbərlik üslubuna malik
olurlar.
Şagirdlərlə
qarşılıqlı ünsiyyətin səmərəliliyinə görə ikinci qrupu şagirdlərə hörmətlə
yanaşan və şagirdlərdə onlara qarşı dərin inam və etimad mövcud olan müəllimlər
təşkil edir. Lakin onun şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyəti ən çox təlim prosesində
mövcud olur, təlimdən kənar vaxtiarda isə müxtəlif səbəblərdən bu cür ünsiyyət
müntəzəm xarakter daşımır. Buna baxmayaraq bu və ya digər şagird çətinliyə
düşdükdə və bunu həll edə bilmədikdə həmin müəllimə müraciət edir, bu zaman
onların arasındakı ünsiyyət açıq qəlbdən
və inam səviyyəsindən gedir. Həmin qrupa daxil olan müəilimlərdə demokratik rəhbərlik
üslubu üstünlük təşkil edir. Bununla yanaşı olaraq ikinci qrupa daxil olan müəllimlərdə
bəzən avtoritar rəhbərlik üslubu da özünü göstərir.
Şagirdlərlə
qarşılıqlı ünsiyyətin xarakterinə görə iiçüncü qrupa daxil olan müəllimlər əvvəlkilərdən
bir sıra cəhətlərinə görə fərqlənirlər. Bu cür müəllimlər, adətən, şagirdlərlə
yaxın ünsiyyət saxlamağa cəhd göstərir, bü cür ünsiyyətə can atırlar. Lakin bu
cür ünsiyyətə nail ola bilmirlər. Bu cür ünsiyyətin baş tutmamasının səbəbinə gəldikdə,
onlar vaxtın çatmaması üzündən öz cəhdlərini həyata keçirə bilmiriər. Ünsiyyətə
cəhd göstərməsinə baxmayaraq, şagirdlər onlara inanmadıqlarına görə qarşılıqlı
ünsiyyət baş tutmur. Belə müəllimlər ya həddindən artıq mentor (öyüdçü) pozası
tutur, ya onlara verilən sirri saxlaya bilmir, ya da şagirdlərin hörmətini
qazana bilmirlər. Ona görə də bu cür müəllimlərin şagird kollektivini idarəetmələri
çətinləşir. Bu cür müəllimlər arasında avtoritar rəhbərlik üslubuna malik
olanlar tez-tez özünü göstərir. Bununla yanaşı həmin qrupa daxil olan müəllimlər
arasında müəyyən miqdarda demokratik və ardıcıl olmayan rəhbərlik üslubuna
malik olan müəllimlərə də rast gəlmək mümkündür.
Dördüncü
qrupa gəldikdə, buraya daxil olan müəllimlər şagirdlərlə çox məhdud işgüzar
ünsiyyətlə kifayətlənirlər. Bu cür müəllimlər şagirdlərlə ünsiyyətə can
atmadıqları kimi, dərs dedikləri şagirdlər də onlarla yaxın ünsiyyətə, ürək
sözlərini deməyə, onlarla məsləhətləşməyə meyl göstərmirlər. Bu qrupa, əsasən
avtokratik və etinasız rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlər daxil olurlar.
Sevinc xanim cox tesekkur edirem, bu materiallara gore. mende qaranlig qalan hisse birce inteqrasiyanin novu ile baglidi. demekk, eger onun 2 novu varsa fendaxili ve fenlerarasi, 81ci testde fenlerin elaqelendirilmesi novu uzre nece modeli oldugu sorusulur. bunu hec anlaya bilmedim. 80ci testde 2,4 varianti goturulub bir basqa menbede. rica etsem aydinlig getire bilermisiz bu testlere? onceden tesekkur edirem!
ОтветитьУдалить